این پرسشنامه استاندارد از نوع فایل ورد و به همراه تمامی اطلاعات مربوط به نمره گذاری، تفسیر، روایی و پایایی و … در قالب جداول زیبا و آماده تکثیر ارائه گردیده است. پس از پرداخت موفق می توانید به صورت آنلاین اقدام به دانلود فایل مربوطه بپردازید.
هدف: ارزیابی شاخص های کیفیت در نظام آموزش از راه دور (آموزش الکترونیکی) از ابعاد مختلف (سازمان یاددهنده، یاددهنده، یادگیرنده، رویکردهای آموزشی، مبانی پداگوژی، تئوری و نسلهای فناوری، مواد و محتوای آموزشی، زمان و فضای آموزشی)
تعداد سوال: 52
تعداد بعد: 7
شیوه نمره گذاری: دارد
تفسیر نتایج: دارد
روایی و پایایی: دارد
منبع: دارد
نوع فایل: Word 2007
همین الان دانلود کنید
قیمت: فقط 6500 تومان
توجه: هر گونه کپی برداری از این فایل (با توجه به تاریخ انتشار) تحت پیگرد قانونی قرار خواهد گرفت.
آموزش از راه دور به لحاظ تاریخی مفهومی سیال دارد و در طول تاریخ معانی متعدد از آن استنباط شده است. در روزگار نخستین فردی که می توانست با مهارت شکار کند و آذوقه فراهم نماید،آموزش یافته محسوب می شد و زمانی دیگر فردی را آموزش دیده می دانستند که خواندن و نوشتن می دانست. آنچه امروزه از مفهوم آموزش استنباط می شود، فرهیختگی است، فرهیختگی مفهومی است که به رشد همه جانبه انسان اشاره دارد.
بشر در طول حیا ت خود برای انتقال دانش و فرهنگ، شیوه های گوناگون به کار گرفته است. روزگاری مردی یا زنی، شبانگاه در کنار آتش غار می نشست و آنچه را به هنگام روز تجربه کرده بود، یا آنچه را در خیال و آرزو داشت، برای فرزند بازگومی کرد(آموزش شفاهی) و آنگاه که توانست نقاشی کند،از نقش و نگار کمک گرفت و زمانی که خط آفرید، به آموزش نوشتاری همت یازید. باید پیدایش صنعت چاپ را به عنوان نقطه عطف در شیوه های آموزش تلقی کرد که این خود برای آموزش همگانی گامی آغازین بود. انقلاب الکترونیک و پیدایش رسانه های جدید مانند رادیو، تلوزیون و کامپیوتر در قرن بیستم، نقطه عطف دیگری است که موجب دگرگونی بیشتر در شیوه های آموزشی گردید.
آموزش از نظر گستردگی، در بستر زمان به نحوی آشکار متفاوت بوده است و مدت ها به طول انجامیده است تا آنچه از آن به عنوان آموزش همگانی تعبیر می شود، جامه ی عمل به خود بپوشاند. در روزگار باستان وحتی دوره طلایی یونان و در عصر فیلسوفانی مثل افلاطون و ارسطو، آموزش منحصر به طبقه آزاد جامعه بود و کسانی که از این قشر نبودند، از آن بهره ای نداشتند. در کشور پهناور ایران نیز در دوره هخامنشی و ساسانی و تا پیش از ظهور اسلام، کم و بیش چنین وضعی حاکم بود و آموزش و پرورش در انحصار اقشار ممتاز جامعه بود.
کظیمی (1354) از سه جریان عمده یعنی ظهور جان لاک، روسو و نیز انقلاب صنعتی اروپا در قرن هجدهم به عنوان مهترین عوامل دگرگونی در آموزش و ظهور آموزش و پرورش جدید نام برد.
در جهان امروز به دلیل پیچیدگی بیش از پیش حیات اجتماعی، آدمی در تمام دوره زندگی خود نیازمند آموزش است و هیچ کس را از آن گریز و گزیر نیست. سازگار شدن با محیط اجتماعی ، اشتغال، زندگی خانوادگی و حتی گذراندن اوقات فراغت و بسیاری از زمینه های دیگر آموزش مداوم را می طلبد.اگر زمانی نه چندان دور تصور می شد که می توان با اختصاص دوره ای کوتاه از زندگی به آموزش، توشه ای برای فرد فراهم کرد، احتمالاً چنین تصوری در جهان کنونی، باطل است، آن چنان که می توان ادعا کرد کودکستان، مدرسه و دانشگاه به تنهایی و با شیوه سنتی قادر به تضمین آموزش برای همه عمر نیستند. بدیهی است که بشر جستجو گر از یک سو خود تحول می آفریند و از سوی دیگر تلاش می ورزد تا با این تحولات و دگرگونی ها همراه شود و در این راه هم از ابزارها و وسایل ممکن کمک می گیرد. در همین راستا و بر اساس نیازهای کنونی صاحب نظران اجتماعی، متخصصان تعلیم و تربیت و کارشناسان آموزش به کنکاش پرداخته اند و ارائه طریق کرده اند و بدین گونه، شیوه های نوینی برای آموزش افراد جامعه و فراگیر شدن آن بوجود آمده است که یکی از این شیوه ها آموزش از راه دور است.( خادمی و رضایی، 1381)
گسترش آموزش و دسترسی طبقات مختلف به آن یکی از اهداف مهمی است که دولت ها در طی چند دهه اخیر دنبال می کنند از طرف دیگر تغییر شرایط اجتماعی تقاضای آموزش را رشد وسیعی بخشیده است. ایجاد فضای آموزشی به شکل سنتی دشواری های چندی را از نظر فردی و اجتماعی بوجود می آورد و سبب مهاجرت و تغییر بافت اجتماعی از یک طرف و از طرف دیگر صرف هزینه های سنگین چه از طرف فرد و چه از طرف دولت می شود و معضلات چندی را بوجود می آورد. وسایل ارتباطی جدید و توسعه امکانات الکترونیکی فضای جدیدی را در مقابل جامعه گشوده است و این موضوع سبب تسهیل بسیاری از جریان های زندگی گردیده است. یکی از راه های گسترش آموزش استفاده از امکانات جدید است بدون آنکه در زندگی روزمره افراد تغییر چندانی بوجود آورد. و از طرف دیگر با هزینه های به مراتب کمتر از آموزش سنتی بدین اهداف دست یافت. آموزش از راه دور این فضا را ایجاد نموده و بخصوص امکانات رایانه ای و شیوه های نوین نگارش، کتب خودآموز، گسترش استفاده از ویدئو و وسایل صوتی وتصویری امکان گسترش این نوع از آموزش را در بخش وسیعی از کشور امکان پذیر ساخته است. برای کشورهای در حال توسعه صرف امکانات وسیع مالی جهت آموزش عالی یا مقرون به صرفه نیست و یا امکان پذیر نیست از این رو توجه به شیوه های جدید آموزش می تواند از جهات گوناگونی مقرون به صرفه باشد. ( سرمدی،13)
در عصر حاضر آموزش به عنوان حقوق اولیه انسان ها شناخته شده است و برای توسعه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی نیازمند آموزش و توسعه علمی هستیم. از سوی دیگر محدودیت های نظام آموزش عالی کشورمان و افزایش تقاضای آموزش عالی و اقبال عمومی به آن باعث شده است که سالانه حدود 5/1 نفر داوطلب آموزش عالی باشند در صورتی که نظام آموزش عالی کشورمان توانایی جذب بیش ازیک چهارم آن را ندارد و اگر راه های جدید برای افزایش دسترسی به آموزش عالی فراروی متقاضیان ورود به آموزش عالی قرار نگیرد، بقیه باید از حقوق اولیه خود یعنی آموزش چشم بپوشند. جالب توجه اینکه به دلیل ساختار جمعیتی کشورمان و عوامل متعدد دیگر در سال های بعد نیز این موج افزایش تقاضا فزونی می یابد.در چنین شرایطی با توجه به افزایش تقاضای آموزش عالی و پذیرش این مسأله که آموزش علاوه بر اینکه به عنوان حقوق اولیه اجتماعی هر فرد مطرح است، پیش نیاز توسعه پایدار نیزمی باشد، باید به دنبال راه کارهایی برای گسترش و تنوع بخشیدن به نظام آموزش عالی کشورمان باشیم (منیعی، 1384). یکی از این راه کارها توسعه نظام آموزش از راه دور می باشد که در این مقاله مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. این مقاله می کوشد به سوالات اساسی زیر پاسخ دهد:
1- چه عواملی ضرورت بکار گیری و توسعه نظام آموزش از راه دور را در کشورمان ایجاب می کند؟
2- فرصت ها و چالش های نظام آموزش از راه دور چیست؟
دانشگاه های باز و شیوه های آموزش از راه دور مدت کوتاهی است که پا به عرصه آموزش عالی نهاده اند. این دانشگاه ها در طول این مدت زمان کوتاه،رشد،جهش و نوآوری قابل ملاحظه ای از خود نشان داده اند. در حالی که درخصوص رابطه دانشگاه های باز با آموزش عالی و اینکه آیا جزو آموزش عالی محسوب می شوند یا نه تردید وجود دارد، اما در توفیق و موفقیت این دانشگاه ها هیچ گونه تردیدی وجود ندارد.
در بسیاری از دانشگاه های باز این موفقیت حاصل ایجاد توازن میان روش های سنتی و اصول تغییر می باشد. برنامه های درسی دانشگاه های باز تا حد زیادی با دیدگاه های موجود در دانشگاه های سنتی مطابقت دارند و از آنها نشأت گرفته اند. نو آوری مهم در دانشگاه های باز این است که با استفاده از سیستم آموزش از راه دورموانع مکان و زمان را پشت سر گذاشته اند. در واقع باید سیستم آموزش از راه دور را یکی از شیوه های نوین یادگیری دانست که نه تنها عامل پرورش و آموزش است بلکه در دگرگونی و پرورش جامعه نیز نقش بسیار مهمی دارد.نکته دیگری که نباید نادیده گرفته شود نقش دانشگاه های باز و آموزش از راه دور در جهانی شدن آموزش عالی و فراهم نمودن آموزش همگانی است (استاد زاده،1381).
آموزش از راه دور چیست؟
آموزش از راه دور به رویکرد رسمی دلالت دارد که در آن فرایند آموزش موقعی که معلم و دانشجو در فاصله های دور از یکدیگر قرار دارند اتفاق می افتد. آموزش از راه دور یک نظام آموزشی نوین و امکان افزوده ای در کنار آموزش حضوری است که با ویژگی هایی از جمله جدایی استاد و دانشجو از لحاظ فیزکی وزمانی، ارتباط غیر مجاورتی را به مثابه راهبرد های اساسی فراروی این نظام فراگیر مطرح می کند. نقش استاد در این نظام به گونه ای متفاوت از نظام حضوری ایفا می شود. استاد پیام آموزشی خود را از طریق رسانه آموزشی و در پوششی گسترده تر اما بدون بهره مندی از مزایای کنش متقابل و تأثیر و تأثر بین یاد دهنده و یاد گیرنده به فراگیر می رساند(فراهانی و همکاران،1380).
آموزش از را دور نوعی روش آموزشی است که یادگیری در آن فردی، مستقل و متکی به فراگیر است. گفتمان عناصر آموزشی از طریق رسانه سازمانی آموزشی هدایت می گردد و ضمن توجه به تعامل بین یاد دهنده و یاد گیرندگان، تأکید بر ارتباط غیرمجاورتی و اجزای آموزشی خود دارد. در این نوع آموزش، یادگیرندگان با ویژگی های شخصی معلم سرو کار ندارند، بلکه با دانش او که به صورت کتاب و یا در قالب سایر مواد آموزشی تهیه شده است روبرو هستند وجود واسطه در انتقال پیام آموزشی، از آموزشگر به فراگیر، ویژگی های خاصی را برای این نظام آموزشی مطرح می سازد(فراهانی و همکاران،1380).
ریلینگ (1993) توجه بیشتر به آموزش انفرادی،نیلی پور(1371) خود آموزی و هاری و مگنوس(1993) مطالعه مستقل را از ویژگی های مهم این نظام آموزشی می دانند. زمانی و مقدسی(1371) معتقدند خصوصیت عمده آموزش از راه دور گفتگوی آموزشی هدایت شده است که نشانگر ارتباط دو طرفه و پیوسته بین فراگیر و آموزشگر است.
اصطلاحاتی مانند ” دانشگاه باز” “دانشگاه از راه دور” و ” آموزش مکاتبه ای” و نظایر آن به انواع مختلف آموزش از راه دور، اهداف و معیار های آن اشاره دارد. اصطلاحات دانشگاه باز و دانشگاه از را دور تعابیر گوناگونی دارد. در طی سالیان متمادی واژهای باز و از راه دور بطور مترادف به کار رفته اند تا این نظام از گونه ای سنتی که در آن امر یادگیری منوط به تشکیل کلاس می باشد و یا ظاهراً سیستم بسته یا محدودی تلقی می شود متمایز سازند. در این زمینه باز بودن به مفهوم رهایی از تماس چهره به چهره میان یاد دهنده و یاد گیرنده و همچنین رهایی از محدوده حصار های ساختاری است(استاد زاده،1381). خصوصیات توصیفی که توسط کیگان (1980،به نقل از استادزاده،1381) مطرح شده است تقریباً دربرگیرنده تمام ویژگی های شیوه ای از آموزش است که در آن یادگیری باز یا آموزش از راه دور به یکدیگر پیوند خورده اند. این ویژگی ها عبارتند از: 1- جدایی زمانی و مکانی دانشجو، 2- عرضه آموزش از سوی مؤسسات به جای معلمین، 3- به کار گیری رسانه مناسب که شامل ارتباط دو جانبه بین یادگیرنده و یاد دهنده باشد، 4- وجود امکانات تماس یادگیرندگان با یاددهندگان است.
آموزش از راه دوردر ساده ترین تعریف به نوعی از آموزش اطلاق می شود که بین فرد یاد دهنده ویاد گیرنده فاصله فیزیکی باشد وتمام یا بیشتر ارتباط از طریق یک واسط مصنوعی الکترونیکی یا چاپی صورت پذیرد. انتقال دانش در این نظام سیر تکاملی داشته است و با برنامه های بسیار متنوعی بواسطه روش های گوناگون آموزش یار از قبیل کتب درسی خود آموز، فیلم، اسلاید، تلفن، رادیو،تلوزیون، لوح فشرده و رایانه امر آموزش انجام مي گیرد(لطیفی پور،1364).
این نظام آموزشی یادگیرندگان و یاددهندگان خاص خودش را دارد و محتوای معینی را با روش های متناسب خودش آموزش می دهد،بنابراین آموزش از راه دور یک روش تدریس جدید نیست،بلکه نظام آموزشی خاصی است که برای پاسخ گویی به نیازهای گروه های ویژه پدید آمده است(جعفرزاده،13).
تاریخچه آموزش از راه دور
بیان تاریخچه آموزش از راه دور خارج از محدوده این مقاله می باشد.در این زمینه در کنفرانس های متعدد بین المللی و نشریات گوناگون مطالبی درج شده است.از اقدامات اجرایی در این زمینه می توان به تاسیس مؤسسه آموزش مکاتبه ای در روسیه در سال 1850 میلادی و موسسه Toussaint langeneshdt))در برلین در 1856 که پیشگام آموزش مکاتبه ای بوده اند اشاره کرد.آموزش مکاتبه ای اولین مرحله آموزش از راه دور می باشد ودر مقایسه با آموزش رسمی سنتی این شیوه نوین آموزشی یک نظام درجه دو تلقی می گردیده است. و این عقیده تا دهه 1950 میلادی رایج بود.در پایان جنگ جهانی دوم،با استفاده از تلفن ورادیوآموزش از راه دور وارد دومین مرحله خود شد.رادیو برای شنوندگان در داخل وخارج از مرزهای ملی پیام های ارسالی را پخش می کرد و شنوندگان می توانستند این پیام ها را به صورت مکتوب ضبط وثبت نمایند.آموزش رادیویی، بالاخص برای ساکنین مناطق روستایی،مکمل آموزش مکاتبه ای و شیوه کمک آموزشی محسوب می شد.با بکارگیری تلوزیون،آموزش ازراه دور وارد مرحله سوم خود شد وبعد نیرومند وجذاب دیداری- شنیداری به آموزش افزوده شد.
در مرحله چهارم یا مرحله فعلی،آموزش از راه دورظاهراً ظرفیت نا محدودی برای رشد وتوسعه کسب نموده است(استاد زاده،1381).
همان گونه که گفته شد از نظر تاریخی آموزش مکاتبه ای مقدم بر آموزش از راه دور است و این نوع آموزش ریشه عمیقی در بخش خصوصی دارد.مدت ها پیش از آنکه دولت ها مسؤلیت آموزش را بر عهده بگیرند،اشخاص- سازمانهای غیر دولتی و کلیساها در تمام جنبه های آموزش شدیداً دخالت داشتند. مشهور است،در یونان قدیم نویسندگانی چون سقراط وافلاطون برای دانشجویانی که نمی توانستند حضوراً در کلاسهایشان شرکت کنند مطالبی را تهیه می کردند وهمچنین سنت پول ،با نگارش رساله های مشهورش اولین نویسنده آموزش از راه دور بوده است.
شروع آموزش از راه دور به دهه 1700 میلادی بر می گردد. در سال 1873 آنا تیکنر انجمن مطالعات زنان را در ایالات متحده آمریکا تأسیس کرد که برای ردو بدل اطلاعات و آموزش های لازم به اعضای خود از روش مکاتبه ای استفاده می کرد. درسال 1883 در ایالات متحده دانشگاه مکاتبه ای کرنل تأسیس گردید (استاد زاده،1381) .
در کشور ما نیز آموزش از راه دور و استفاده از تکنولوژی های مختلف آموزشی مراحل گوناگونی را طی کرده است. در سال 1341 اداره ای به نام اداره آموزش فعالیت های سمعی و بصری در وزارت فرهنگ تشکیل گردید که بعد ها تحت عنوان دفتر آموزش سمعی و بصری فعالیت های خود را ادامه داد(مهرمحمدی،1381).
تلوزیون آموزشی در سال 1344 زیر نظر وزارت آموزش و پرورش تأسیس شد و کار خود را بعد از دو سال با پخش برنامه ای درسی در زمینه های مختلف شروع کرد. هدف از پخش برنامه ها جبران کمبود معلم های متخصص و آزمایشگاه ها بود. یکی از نمونه های مرحله چهارم تکنولوژی آموزشی در ایران ایجاد دانشگاه آزاد در ایران است. قبل از آن دانشکده مکاتبه ای سپاهیان انقلاب ( بعدها ابوریحان بیرونی) نیز برای رسیدن به همین هدف برای آموزش کارکنان دولت به فعالیت خود ادامه داد. سرانجام دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه پیام نور که هدف اصلی آنها همگانی کردن آموزش و بالا بردن کیفیت و سطح یادگیری است تأسیس گردید(ظهور،1371)
علل پیدایش نظام آموزش از راه دور
موسسات آموزش از راه دور در هر کشوری بنا به مقتضیات آموزشی خاص آن کشور تأسیس شده اند. مثلاً در استرالیا گستردگی خاک و پراکندگی جمعیت مهمترین عامل پیدایش و رواج آموزش از راه دور بوده است. در چین و هندوستان عامل اساسی گرایش به نظام آموزش از راه دور تراکم جمعیت و عدم تکافوی ظرفیت مؤسسات آموزش عالی موجود و محدودیت بودجه آموزشی است. در آمریکا،انگلستان،فرانسه، آلمان و ژاپن مسأله آموزش بزرگسالان و تداوم آموزش آنان ،آشنایی با علوم و مهارت های جدید از جمله عوامل مهم تأسیس موسسات آموزش از راه دور است. در کشورهای آفریقایی تنگناهای اقتصادی سبب شده است تا آموزش از راه دور به عنوان یک نظام کم هزینه تا حد زیادی جایگزین نظام آموزش سنتی شود ودر ایران کثرت متقاضیان آموزش عالی، ضرورت تربیت کادر آموزشی مدارس و فراهم آوردن فرصت ادامه تحصیل برای کارمندان در تأسیس وراه اندازی مؤسسات آموزش از راه دور نقش اساسی داشته است (استاد زاده،1381) .
علاوه بر تحولات صنعتی و پیشرفت های شگفت انگیز علمی، قرن بیستم را باید عصر انفجار رشد جمعیت نامید.جمعیت انبوه نیازهای گسترده داشت واین نیازها از طریق تولید انبوه برآورده می شد،بدین گونه نیازهای جدید و شرایط نوین،آدمی را به تکاپو واداشت و در این راه، توجه به سوی آموزش هر چه بیشتر بود، زیرا که مردم آن را راهی برای بهزیستی و رشد و تعالی خود، و دولت ها آن را طریقی برای توسعه و شکوفایی و پاسخ گویی به تحولات اجتماعی می دیدند. بر همین اساس، آموزش همگانی در سطوح ابتدایی و متوسطه در بسیاری از کشور های جهان، بویژه جهان صنعتی، تحقق یافت و هر ساله میلیون ها نفر مشتاق آموزش عالی، داوطلب ورود به دانشگاه ها و مدارس عالی شدند. علاو بر آن، تحولات علمی و تکنولوژیکی چنان شتاب گرفته بود که نظام آموزشی رسمی توان پاسخگویی به همه کسانی که در شرایط مختلف سنی و اجتماعی، خواستار آموزش بودند، نداشت و افراد بسیاری بودند که در بزرگسالی و پس از سال ها فراغت از آموزش رسمی مدرسه ای،دانش خود را کهنه می یافتند وبه دنبال راهی می یافتند تا به بازآموزی بپردازند. بی تردید مؤسسات صنعتی و اجتماعی نیز به این خواست دامن می زدند و مایل بودند که کارکنان خود را آموزش مجدد دهد تا تا کارایی آنها را حفظ کنند)کرمی پور،1380).
علی رغم ضرورت آموزش و بازآموزی به دو دلیل عمده، بسیاری از داوطلبان قادر به حضور در کلاس های مدارس و دانشگاه های سنتی نبودند. از یک سو، بزرگسالان نیازهای ویژه ای داشتند که دانشگاه ها به دلایل گوناگون و از جمله کمبود امکانات مادی و معنوی قادر به برآورده نمودن آن نبودند و از سوی دیگر بزرگسالان که برخی از اقشار گوناگون اجتماعی مانند زنان خانه دار، کارکنان موسسات، بازنشستگان را تشکیل می دادند، توان حضور در کلاس های مؤسسات آموزش سنتی را نداشتند. بنابراین، مؤسسات مختلف حرفه ای و اجتماعی و نیز افراد بزرگسال راه های دیگری را جستجو می کردند. در عین حال، به قشر عظیم بزرگسال باید به گروه هایی از جوانان مشتاق تحصیل نیز اضافه نمود که محدودیت امکانات آموزش سنتی باعث عدم پذیرش آنها در مؤسسات آموزش عالی می شد که این مورد در کشورهای غیر صنعتی بیشتر مصداق پیدا کرده است. در چنین شرایطی آموزش ازراه دور به آموزش اضافه شد که گروه هایی را به سوی خود می خواند.
بر اساس مطالب اخیر می توان اذعان کردکه آموزش از راه دور در کشور های صنعتی در بستری از بازآموزی بزرگسالان شاغل و غیر شاغل بوجود آمد و رشد کردو در جهان سوم، عوامل دیگری را باید دخیل دانست.
در کشور های توسعه نیافته و در حال توسعه، طی قرن بیستم، توسعه بهداشت و کاهش مرگ و میر، افزایش روزافزون جمعیت را به همراه داشت و تعمیم آموزش ابتدایی و در برخی از موارد آموزش متوسطه باعث افزایش داوطلبان آموزش عالی گردید. در این جوامع، کمبود امکانات و از جمله کمبود فضای آموزشی و استاد، دولت ها را وا داشت تا با ارائه آموزش از راه دور به گسترش آموزش عالی کمک کنند. کشورهای مذکور که عمدتاً پس از جنگ حهانی دوم طریق استقلال پیش گرفته بودند، برای نو سازی خود، نیاز روزافزون به معلمان و مدیران و کارمندان متخصص و تحصیل کرده داشتند. تنگناهای موجود در نظام آموزش سنتی امکان پذیرش همه داوطلبان مورد نیاز همه بخش های مختلف جامعه را نمی داد. بنابراین، آموزش از راه دور علاوه بر پاسخ گویی به اشتیاق جوانان و بزرگسالان خواهان آموزش بیشتر، راهی بود که این کشورها می توانستنداز طریق آن بخشی از نیازهای خود به نیروی انسانی کارآمد را برطرف نمایند (جعفرزاده،13). ضرغام 1371 عقیده داردکه در کشورهایی مثل ایران و پاکستان، افزایش داوطلبان آموزش عالی و نیاز کارمندان به فراگیری تخصص های لازم و محدودیت امکانات آموزشی از سوی دیگر راه رابرای آموزش از راه دور هموار کرد.
آموزش از راه دور در ایران
برای اولین بار در ایران در سال 1350 دانشکده ای در دانشگاه ابوریحان بیرونی برای ارائه آموزش از راه دور به طریق مکاتبه ای شکل گرفت. این دانشگاه با نام دانشکده مکاتبه ای فعالیت خود را در چهار رشته تحصیلی در مقاطع کاردانی و کارشناسی آغاز کرد. ابزار اصلی آموزش در این دانشگاه کتاب و مواد چاپی بوده است. این دانشگاه در سال 1359 به کار خود خاتمه داد و در خلال سال های 59- 1350 در مجموع 1778 نفر در مقطع کاردانی و 1305 نفر در مقطع کارشناسی فارع التحصیل داشته است (منیعی، 1384).
دانشگاه ایران در سال 1352 تأسیس شد. هدف اصلی از تأسیس این دانشکده افزایش ظرفیت پذیرش نظام آموزش عالی ایران برای تربیت نیروی متخصص و کارآمد بود.این دانشگاه فعالیت آموزشی خود رادر سال 1356 آغاز کرد و فعالیت آن در سال 1359 قبل از آنکه امکان فراغت از تحصیل از دانشجویانش، فراهم باشد، متوقف شد.(منیعی،1384)
از سال 1359 تا 1366 آموزش از راه دور در ایران وجود نداشت. اما در خلال این سال ها اولیای امور آموزش عالی کشوراندیشه تأسیس مؤسسه دیگری را در سر می پرورداندند.تا اینکه پس از مطالعات و انجام بررسی های اولیه، آموزش از راه دور با تأسیس دانشگاه پیام نور تجدید حیات یافت. دانشگاه پیام نور به صورت یک دانشگاه دولتی در ایران انحصاراً اجرای برنامه های آموزش از راه دور یا نیمه حضوری را در کشور بر عهده دارد. نگرش کلی به اهداف و وظايف تعیین شده در اساسنامه دانشگاه و آیین های مربوط نشان می دهد که این نظام آموزشی به منظور ارتقا سطح علمی جامعه، فراهم نمودن امکان تحصیل برای افرادی که ادامه تحصیل آنها در نظام سنتی مقدور نیست و تربیت بخشی از نیروی انسانی متخصص مورد نیاز جامعه ایجاد شده است. پذیرش دانشجو در این دانشگاه از طریق آزمون سراسری و دوره های فراگیر با ضابطه معدل دیپلم انجام می شود. شیوه انتقال دانش در این دانشگاه عمدتاً متکی برمطالعه کتاب های درسی و کمک درسی، جزوه های درسی و تشکیل کلاس رفع اشکال است. اما بر اساس اظهارات اساتید این دانشگاه، آنها به جای رفع اشکال درس را در مدت محدودی ارائه می کنند. با وجود پیش بینی امکان استفاده از ابزار رادیو و تلوزیون در امر آموزش در اساسنامه دانشگاه و تأکید بر آن در برنامه های توسعه، این گونه وسایل ارتباط جمعی تا کنون مورد استفاده قرار نگرفته اند در حالی که بر اساس تجربیات جهانی اثر بخشی یک نظام آموزش از راه دور تا اندازه زیادی به کیفیت رسانه ها و ابزار مورد استفاده و چگونگی انتقال مفاهیم آموزش بستگی دارد(منیعی،1384).
تجربه جهانی نشان می دهد آموزش از راه دور علاوه بر آنکه توانسته است نیازهای آموزشی روزافزون مردم در تمام سنین و سطوح جامعه را پاسخ دهد، به سبب به کارگیری فناوری های پیشرفته به دنبال ارتقا سطح کیفی آموزش است. اما این روش در کشورهایی مانند ایران که با مسائل جمعیتی روبرو هستند، به عنوان جریانی در آمده تا قسمتی از تقاضای اجتماعی جوانان برای ورود به آموزش عالی را پاسخ دهد و به لحاظ حرفه ای شاید موجب ارتقا سطح علمی قشری از شاغلان ( عمدتاً کادر علمی مدارس) را فراهم سازد. علاوه بر این، مهمترین مشکل دانشگاه پیام نوراجرای ناقص نظام آموزش از راه دور و عدول از اصول این نوع از آموزش ها و تمایل به تطابق آن با عادات سنتی آموزش می باشد.
مزایای آموزش از راه دور
به نظر می رسد آموزش از راه دور می تواند پاسخ گوی بسیاری از نارسایی های نظام آموزش سنتی باشد و می تواند در تعدیل نابرابری های اجتماعی اثر بخش گردد و امکان دریافت آموزش عالی را برای همه مردم کشورهای جهان فراهم نماید.
ضرغام (1371) یکی از دلایل روی آوردن کشورهای موسوم به جهان سوم به آموزش از راه دور را در مقرون به صرفه بودن آن می داند. وی در این زمینه به پنج عامل اشاره می کند:
1- آموزش از راه دور مقرون به صرفه است، مطالعات انجام شده توسط دانشگاه باز انگلستان بیان کننده این واقعیت است که هزینه تحصیلی برای هر دانشجوی آموزش از راه دور 8/1 نظام آموزش سنتی است.
2- رسانه های مهم مورد استفاده در نظام آموزش از راه دور قدرت پوششی بسیار زیادی دارند.
3- اکثر دانشجویان نظام آموزش از راه دور شاغلند.
4- نظام آموزش از راه دور انعطاف زیادی دارد.
5- موسسات آموزش از راه دور به اعضای هیأت علمی کمتری نیاز دارند.
گروه کارشناسان دفتر منطقه ای یونسکو در بانکوک مزایای آموزش از راه دور را چنین بیان می کنند:
1- امکان آموزش به تعداد زیادی فراگیر
2- رفع موانع از نظر مسافت و حمل و نقل و فضای آموزشی، زیرا در آموزش از راه دور یک استاد خوب می تواند به گروه زیادی از دانشجویان تدریس کند و بدین وسیله کمبود استاد رفع می شود.
ظهور (1374) با اشاره به محاسن آموزش حضوری مانند ارتباط نزدیک استاد و دانشجو نیاز به تجهیزات کمتر و امکان موفقیت بیشتر در دروس عملی، ویژگی های آموزش باز را چنین بر می شمارد:
1- پذیرش بیشتر دانشجو
2- کاهش هزینه سرانه
3- کاهش مهاجرت و جابجایی دانشجو
4- فراهم کردن امکان تحصیل در نقاط دور
5- امکان ادامه تحصیل خانه دارها و معلولان
6- انعطاف بیشتر از نظر زمانی و مکانی
7- امکان فعالیت اقتصادی در کار فعالیت آموزشی
8- تقویت روح خلاقیت و خود اتکایی دانشجو
9- نیاز کمتر به هیأت علمی تمام وقت
آقا زاده (1373) هدف های ایجاد دانشگاه های آموزش از راه دور را چنین بیان می دارد:
1- توسعه نظام آموزش عالی به گونه ای مؤثر و با شیوه های جدید تا بتواند گروه کثیری از مشتاقان و علاقه مندان تحصیل دانشگاهی را زیر پوشش گیرند.
2- فراهم کردن فرصت آموزش عالی برای گروه هایی از افراد شاغل و زنان خانه دار که به دلیل هایی نمی توانند در دانشگاه های عادی و سنتی حضور یابند.
3- برقراری فضای علمی و آموزشی در داخل خانه ها و در قلمرو حرفه ای و شغلی افراد
4- برقراری روش های جدید و قابل انعطاف در سطح آموزش عالی که متناسب با اوقات آزاد دانشجویان باشد.
با عنایت به موارد مذکور، مهمترین موضوع در آموزش از راه دور توانایی هدایت خود در فراگیری است و در این راستا، هر وسیله و رسانه ای که کمک کننده باشد، مفید است و مورد استفاده قرار می گیرد، علاوه بر این عامل مهمی که در این میان نقش دارد، شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هر جامعه است. بنابراین بر اساس دو دسته عواملی که ذکر شد، نوع رسانه ها در کشورهای مختلف، متفاوت است. در برخی از کشورها از مواد چاپی بیشتر استفاده می شود و در کشورهای دیگر از رسانه های تصویری و صوتی استفاده بیشتری حاصل می گردد.
نقاط ضعف آموزش از راه دور
روش های جاری آموزش از راه دور را می توان از جهات مختلف مورد انتقاد قرار داد: 1- محدود بودن فرصت بحث و گفتگو بین دانشجویان و اساتید و دیگراشخاص مطلع : حتی اگر فرصت گفت و شنود با اساتید فراهم شود، به ندرت اشخاصی که در نقش استاد ظاهر می شوند همان کسانی هستند که درسنامه ها را تهیه کرده اند. در نتیجه امکان بحث و گفتگو با مدرسان رده های بالا اندک است.
2- دوره های آموزش از راه دور در مقایسه با آنچه از لحاظ نیاز های فردی و علایق و تجربیات آنها می دانیم از انعطاف کمتری برخوردار است. هنگامی که دانشجو شیوه آموزش از راه دور را برگزید خیلی به ندرت می تواند مسیر تحصیل خود را تغییر دهد و یا در آنچه می خواهد یاد بگیرد تغییر ایجاد کند.
3- هزینه سنگین تهیه، تعدیل و به روز کردن اکثر مطالب چاپی و مواد سمعی و بصری برای آموزش از راه دور، و اینکه هر چه بخواهیم کیفیت اینها را بهتر بکنیم هزینه ها زیادتر می شود،و نیز وسوسه ثبت نام بیشتر از متقاضیان دوره های موجود، استفاده مکرر از درسنامه ها طی چندین سال، از دیگر موارد مورد انتقاد است(منیعی،1384).
نظام عرضه و تقاضای آموزش عالی هنوز درک دقیقی از محیط های مجازی آموزش ندارند و با کارکردها و قابلیت های آن به خوبی آشنا نیستند. نظام عرضه و تقاضای آموزش عالی هنوز مهارت های پایه ای فناوری اطلاعات را به خوبی نمی دانند. برای استفاده بهینه از سیستم آموزش از راه دور مبتنی بر وب نیاز به زیر ساخت مناسب مخابراتی به خصوص پهنای باند مناسب برای انتقال و دریافت اطلاعات می باشد.
از دیگر تنگناها فقدان قوانین و مقررات لازم برای راه اندازی، کنترل و آزمون سیستم آموزش از راه دور می باشد که در نظام آموزش عالی کشورمان قوانینی در این مورد وجود ندارد(خادمی و رضایی،1381).
پژوهش در آموزش از راه دور
آموزش از راه دورعلی رغم عمر کوتاه خود، گروه های متفاوتی از افراد جامعه را به خود جلب کرده است وبسیاری از کسانی که به دلایلی در نظام آموزش سنتی و حضوری، شرکت نجسته اند، این شیوه را برای تحصیلات خود برگزیده اند. برای این گروه از دانشجویان، تکنولوژی ارتباطی، امکان ارتباط از راه دور را فراهم آورده است، تلفن، پست، کامپیوتر و اینترنت رسانه هایی هستند که می توانند دانشجویان را در این راه، کمک نمایند. بی تردید این تکنولوژی و این شیوه از آموزش، مسایل خاص خود را نیز دارد، بنابراین، تحقیقات فراوان لازم است تا جنبه های فراوان آن را کاوش نماید.
بنا به عقیده ریدل (1992،به نقل از خادمی و رضایی ،1381) در دو دهه اخیر تمایل جدیدی برای کاربرد روش های علمی در تحقیق های آموزشی از راه دور پیدا شده است. طی دهه های گذشته، پژوهش هایی در ارتباط با عملکرد تحصیلی دانشجویان و نگرش آنها و نیز مقایسه اثر بخشی برنامه های آموزش از راه دور و آموزش سنتی حضوری، به عمل آمده که برخی از این پژوهش ها در ادامه بحث اشاره می شود. به نظر ریدل(1992،به نقل از خادمی و رضایی 1381)، برای شناخت هر چه بیشتر آموزش از راه دور، پژوهش های فراوان مورد نیاز است. به نظر او این تحقیقات می بایست بویژه، بر روی عوامل وتفاوت های فردی انجام شود تا بر اساس شناخت حاصل از آن، بتوان اهداف اموزش از راه دور را تبیین کرد و نیز به پیش بینی موفقیت فراگیران پرداخت و نسبت به این که کلاسها چگونه باشد وفراگیران از چه گروه هایی انتخاب شوند،تصمیم گیری کرد.
ضرغام (1371) به مقایسه ویژگیهای دانشجویان ،آموزش از راه دور و دانشجویان سنتی می پردازد و عقیده دارد که دانشجویان آموزش ار راه دوراز نظر سن،وضعیت تأهل،جنس وضعیت اقتصادی،محل سکونت(شهر یا روستا) با دانشجویان دانشگاههای سنتی تفاوت دارند.دانشگاههای آموزش از راه دوربه دلیل ویژگی خاص خود،پذیرای بسیاری از کارمندان،زنان خانه دار،معلولان،باز نشستگان و دیگر اقشاری هستند که امکان ادامه تحصیل خود را ار این راه می بینند،البته در برخی از کشورها از جمله ایران بخش بزرگی از آنها را جوانانی تشکیل می دهند که به علت های مختلف قادر به حضور در آموزش های عالی سنتی نشده اند.می توان استنباط کرد که این گروه های اجتماعی متفاوت با انگیزه های گوناگونی راهی آموزش از راه دور می شوند، بنابراین امکان تفاوت در نگرش انها نسبت به برنامه های متنوع آموزش از راه دور وجود دارد.
کتپل(1988،به نقل از منیعی،1384) پرسشنامه ای برای 138 دانشجو در آلبرتا در ایالت بریتیش کلمبیای کانادا پست نمود. دانشجویان از بین دانشجویانی که دریک دوره مقدماتی روانشناسی شرکت کرده بودند،به صورت تصادفی انتخاب شدند.از پرسشنامه های ارسالی 92پرسشنامه برگشت داده شد. نتایج تحقیق نشان داد که دانشجویان نظر مثبتی نسبت به آموزش از راه دور داشتند وحتی در مقایسه با آموزش چهره به چهره،92درصد از پاسخ دهندگان نسبت به دوره آموزش از راه دور، نظر خوب یا عالی دادند.
دیویس و گریس ولد(1983،به نقل از منیعی ،1384) در گزارش پژوهش خود به کنفرانس سالانه انجمن بین المللی آموزش و پرورش کودکان،در مورد نتایج پژوهش خود و مطالعات پیگیری انجام شده اعلام می دارند که دانش اموزان مدارس متوسطه ای که 5سال از طریق ویدیوتیپ آموزش دیده بودند 7سال پس از فراغت از تحصیل پاسخ های مساعدی نسبت به آموزش از طریق آموزش باز داشتند.
ویلسون(1990،به نقل از خادمی و رضایی،1381) در گزارشی که به انجمن تحقیقات تربیتی جنوب امریکا ارائه می کند،نتایج نگرش سنجی75 دانش آموز دوره متوسطه در الاباما،بعد از شرکت در یک دوره آموزشی شنیداری یک سویه ودو سویه را که توسط پرسشنامه،مورد سنجش قرار گرفته بود،اعلام مي دارد. هدف از این تحقیق این بود که مشخص گردد که آیا دانش آموزان تمایل به شرکت در کالج آموزش از راه دور تلویزیونی پس ازفراغت از دبیرستان از خود نشان می دهند ؟ نتایج این پژوهش نشان داد که دانش آموزان از برنامه اموزشی ارائه شده توسط تلویزیون آموزشی رضایت داشتند وبسیاری از آنها تصمیم به حضور در کالج آموزش از راه دور تلویزیونی را اعلام داشتند.
برخی ازتحقیقات نیز بین رضایت تحصیلی ونوع رسانه های مورد استفاده در آموزش،همبستگی یافته اند،از جمله آواردنا و همکارانش(1992،به نقل از خادمی و رضایی،1381) در گزارشی که به شانزدهمین کنفرانس بین المللی شورای جهانی آموزش از راه دور در بانکوک ارائه می کنند، اعلام می دارند که رضایت تحصیلی دانشجو با شیوه های آموزشی و نوع رسانه ها ارتباط دارد.
کاتلین وهمکاران(1993،به نقل از منیعی،1384)در پژوهش خود در دانشگاه اوکلاهما به بررسی اثر بخشی نتایج یادگیری و نگرش دانشجویان می پردازند. این دانشگاه دوره های تحصیلی را در نورمن و تولسا که 125 مایل با آن فاصله دارد، برگزار می کند. دانشگاه برای برقراری ارتباط دو مرکز از سیستم کنفرانس ویدئویی از راه دور استفاده می کند. گروه های دانشجویی مورد مطالعه دو دسته بودند، 17 نفر با نظام آموزش حضوری و 11 نفر با شیوه غیر حضوری در برنامه شرکت کردند. برنامه های آموزشی هر دو گروه یکسان بود، در این پژوهش برای کنترل دانش ورودی دانشجویان، از یک پیش آزمون استفاده شد. اطلاعات مورد نیاز از طریق آزمون های مکتوب، تجزیه و تحلیل محتوا و مصاحبه جمع آوری شد. تجزیه و تحلیل نتایج نشان داد که اختلاف معنی داری بین دو گروه آموزش حضوری و غیر حضوری در هیچ سطحی وجود ندارد. نتایج پژوهش روشن ساخت که مشکل تعامل در آموزش از راه دور باعث کندی یادگیری دانشجویان نمی شود.
کیورا و دیگران (1998،به نقل از منیعی1384) در نبراسکای لینکلن، پژوهشی در مورد مقایسه شیوه های آموزش سخنرانی استاد و یاداشت برداری همزمان توسط دانشجویان از یک سو و گوش دادن به سخنرانی و دریافت متن مکتوب سخنرانی پس از پایان آن از سوی دیگر انجام دادند و نتیجه گرفتند، که دانشجویانی که پس از پایان تدریس، متن مکتوب( جزوه آموزشی) دریافت می داشتند، یادگیری بهتری نسبت به کسانی که هنگام تدریس یادداشت برداری می کردند، از خود بروز دادند.
چالش های آموزش عالی و ضرورت به کارگیری و توسعه نظام آموزش از راه دور
با توجه به چالش های پیش روی نظام آموزش عالی کشورمان و همچنین فرصت هایی که با واسطه توسعه فناوری ارتباطات و اطلاعات ایجاد شده و دگرگونی هایی که در سطح بین المللی در حال وقوع است، استفاده و توسعه نظام آموزش از راه دور بسیار مفید و موثر خواهد بود. در ادامه برخی از چالش های آموزش عالی کشورمان اشاره می شود(منیعی،1384).
1- افزایش جمعیت بالقوه متقاضی آموزش عالی
یکی از چالش هایی که نظام آموزش عالی با آن روبروست افزایش جمعیت بالقوه متقاضی آموزش عالی می باشد. با توجه به رشد جمعیت، جمعیت بالقوه متقاضی آموزش عالی در سال های آینده رو به تزاید خواهد بود که بر اساس پیش بینی های انجام شده جمعیت بالقوه متقاضی آموزش های عالی در سال 1390، 11 میلیون نفر تخمین زده شده است. افزایش قابل ملاحظه جمعیت طی دهه 65 – 1355 در این دهه علاوه بر مشکلات اقتصادی، اجتماعی و …. به افزایش تقاضا برای آموزش عالی بروز یافته است. از این رو آموزش عالی به عنوان متولی آموزش عالی در کشور باید به نوعی پاسخ گوی این افزایش جمعیت باشد.
2- افزایش تقاضا برای آموزش عالی
از دیگر چالش های نظام آموزش عالی پاسخ گویی به تقاضای فزاینده برای آموزش عالی در دهه اخیر است، شکل گیری پدیده تقاضای اجتماعی به دنبال ازدیاد جمعیت لازالتعليم و اقبال عمومی به آموزشگاه های دانشگاهی خود مسأله ای حایز اهمیت است و از آنجایی که نسیت پذیرفته شدگان در آزمون سراسری به متقاضیان آموزش عالی بسیارکم است نیاز به چاره جویی اساسی می باشد. جدول (1) و (2) تعداد داوطلبان و پذیرفت شدگان را در برخی سال ها نشان می دهد.
جدول1- تعداد پذیرفته شدگان ، تعداد دانشجویان و تعداد فارغ التحصیلان دانشگاه های دولتی
| فارغ التحصیلان | دانشجویان | پذیرفته شدگان | سال |
| 83882 | 579070 | 158056 | 76 |
| 91051 | 625380 | 154101 | 77 |
| 105937 | 638913 | 166078 | 78 |
| 122297 | 678652 | 163284 | 79 |
| 130411 | 733519 | 177663 | 80 |
| …………. | 759870 | 205026 | 81 |
| 533578 | 1015404 | 1024208 | جمع |
با توجه به جدول (1) و (2) واضح است که آموزش از راه دور باید به دنبال راه کاری برای جذب بیشتر داوطلبان باشد.
جدول2- تعداد پذیرفته شدگان ، تعداد دانشجویان و تعداد فارغ التحصیلان دانشگاه آزاد اسلامی
| فارغ التحصیلان | دانشجویان | پذیرفته شدگان | سال |
| 90525 | 659220 | 167553 | 76 |
| 88006 | 666529 | 181645 | 77 |
| 101145 | 726228 | 160752 | 78 |
| 108977 | 843473 | 185686 | 79 |
| 83509 | 806693 | 172810 | 80 |
| 70980 | 860468 | 182009 | 81 |
| 543142 | 4562557 | 1050455 | جمع |
3– افزایش تقاضا برای یادگیری مادام العمر
با توجه به گسترش علوم و فناوری ها و ضرورت به کارگیری آنها در همه امور زندگی از جمله محیط های کاری و دانش بر شدن فعالیت ای اقتصادی و تخصصی شدن مشاغل مفهوم کسب و کار نیز دگرگون شده است، کار یدی در برابر کار فکری بیش از پیش کم ارزش تر شده است و مفهوم کارمند دانش به میان آمده است. کارکنان برای آنکه در محیط های کاری خود بتوانند به طور مؤثر حضور داشته باشند باید به صورت مداوم اطلاعات و مهارت های تازه ای به دست آورند از این رو فرایند های کار به باز آموزی و بهنگام سازی آگاهی و مهارت ها به صورت روزآمد مبتنی شده است و نیاز به آموزش مادام العمر به صورت یک ضرورت تبدیل شده است.
تغییرات سریع در نیروی کار، بیکاری و عدم تثبیت شغل اکنون نیازمند آموزش پویا، به موقع، مستمر و مادام العمر می باشد. در ایالت متحده آمریکا برآورد شده است که هر کس در دوره کاری خود به طور متوسط 7 – 6 بار مجبور به بازآموزی و کسب مهارت های جدید می شود همچنین در سال 2000 برآورد شده است که 75 درصد از کارکنان آمریکا نیاز به بازآموزی دارند و همه اینها باعث افزایش تقاضا برای کسب مهرت های جدید می شود و تقاضا برای آموزش مادام العمر افزایش می یابد.
4 – مسأله کیفیت در آموزش عالی
کیفیت در برابر افزایش تقاضا چالش دیگر نظام آموزش عالی ایران است که ناگزیر نظام آموزش عالی باید علاوه بر مقوله بهبود کیفیت به موازات، پاسخ گوی افزایش شدید تقاضای اجتماعی برای ورود به آموزش عالی از سوی جمعیت 24 – 18 سال باشد. این امر همواره مانع توسعه کمی آموزش عالی در دهه های گذشته شده و این تعارض را در آینده با شدت بیشتری پیش می آورد. از این رو نظام آموزش عالی کشورمان باید به دنبال راه کاری باشد که علاوه بر پاسخ گویی به افزایش ورود به آموزش عالی (کمیت)، مقوله کیفیت را نیز در نظر بگیرد.
5 – برابری فرصت دسترسی به آموزش عالی
یکی دیگر از چالش های نظام آموزش عالی ایجاد فرصت های دسترسی برابر برای متقاضیان می باشد. ایجاد برابری فرصت دسترسی همواره یکی از دغدغه های اولیای آموزش عالی بوده است. این برابری می توانداز منظر جنسیت، طبقات اجتماعی و فاصله جغرافیایی مورد توجه باشد. آموزش از راه دور می تواند به نوعی فرصت دسترسی را به آموزش عالی به صورت برابر توزیع نماید.
6 – منابع مالی
مطرح شدن هزینه های آموزشی به عنوان یک نوع از سرمایه گذاری و اهمیت یافتن سرمایه انسانی حتی بیش از سرمایه فیزیکی باعث شد که از دهه 1950 کشورهای توسعه یافته و بعدها در کشورهای در حال توسعه سرمایه گذاری های آموزشی توسعه یابد، و به موازات آن رشد جمعیت و گرایش به تحصیلات افزایش یافت. بالطبع پاسخ گویی به تقاضای فزاینده، منابع مالی بیشتری را می طلبید. لذا، طی دهه های 1970 تا 1960 هزینه های واقعی آموزشی و سهم آن در تولید ناخالص ملی بسیاری از کشورها رشد کرد. اما از دهه 1980 دربسیاری از کشورها این سهم ثابت ماند و یا کاهش یافت و یا عواملی از قبیل رکود اقتصادی و رشد هزینه های اجتماعی رقیب آموزش، مانند بیمه، بهداشت و بدهی های خارجی، این مسأله تشدید شد. به دنبال کاهش منابع مالی در دسترس، تخصیص مجدد منابع در داخل بخش آموزش نیز مطرح گشت، و در این میان بخش آموزش عالی نسبت به سایر مقاطع آموزشی بیشتر متضرر گردید. پدید هایی چون بیکاری فارغ التحصیلان دانشگاهی و عدم تطبیق تخصص های عرضه شده با نیازهای بازار کار، باعث شده است تا در ذهن سیاست گذاران، تأمین منابع مورد نیاز از اولویت و ضرورت گذشته برخوردار نباشد.
پیشنهادات
با توجه به روند فزاینده جمعیت 24 – 18 سال و افزایش مداوم تقاضای اجتماعی ورود به آموزش عالی از یک سو و پرهزینه بودن دوره های آموزش عالی به شیوه حضوری و سنتی از سوی دیگر، تنوع بخشیدن به نحوه ارايه خدمات آموزش عالی وبه کارگیری راه های افزایش دسترسی به آموزش عالی از ضرورتی انکار ناپذیر برخوردار است. از این حیث استفاده از فناوری های جدید برای توسعه آموزش از راه دور مناسب ترین فرصت برای پشت سر گذاشتن عقب ماندگی ها و پاسخ گویی برای ورود به آموزش عالی است. با توجه به اهمیت گسترش دسترسی به آموزش عالی و همگانی شدن آن، وزارت علوم تحقیقات و فناوری به عنوان متولی آموزش عالی در کشور باید از گسترش آموزش از راه دور توسط کلیه دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی واجد شرایط حمایت نماید.
با توجه به فقدان قوانین و مقررات لازم برای نظام آموزش از راه دوردر نظام آموزش عالی کشورمان باید در اسرع وقت قوانین و مقررات مربوط تهیه و تصویب شود.
وزارت پست، تلگراف و تلفن نیز باید بستر مناسب برای ایجاد شبکه های ارتباطی با پهنای باند گسترده را در دانشگاه ها و مراکز آموزش فراهم نماید. این امر موجب تسریع در انتقال اطلاعات و کاهش زمان انتظار کاربران می شود.
دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی نیز باید به نحو مطلوبی از فرصت های ایجاد شده توسط فناوری ارتباطات و اطلاعات و گسترش محیط های مجازی استفاده نمایند، به طوری که با ارائه خدمات اداری مانندثبت نام ، انتخاب واحد و ….. با کمک شبکه های ارتباطی و اینترنت این نوع خدمات را تسهیل نمایند.
فرهنگ سازی و افزایش سواد رایانه ای نیزیکی از لوازم مهم برای ورود به عصر اطلاعات می باشد. از این رو آموزش و پرورش به عنوان اولین محل آموزشی رسمی باید به نوعی در برنامه های رسمی خود پایه های مهارتی فناوری اطلاعات را بگنجاند و دانش آموزان را با این مفاهیم آشنا نماید.
آموزش عالی نیز باید به واسطه برنامه های درسی و کارگاه های آموزشی برای همه رشته ها، گروه ها و مقاطع آموزشی به نوعی مهارت های دانشجویان را در زمینه فناوری اطلاعات افزایش دهد زیرا آنها باید توانایی لازم برای استفاده از فرصت های ایجاد شده توسط فناوری نوین ارتباطی و اطلاعاتی را داشته باشد.
همچنین دوره های بازآموزی و گارگاه های لازم برای آشنایی اعضای هیأت علمی با ظرفیت ها و قابلیت های فناوری اطلاعات بسیار مفید و ضروری می باشد تا فرایندهای آموزشی و پژوهشی هر چه بیشتر با الگوهای جدید، برنامه ریزی و اجرا شود.
استفاده از تجربیات دیگر کشورها بخصوص کشورهایی که وضعیتی همانند کشورمان را داشته اند و قدم را در این وادی نهاده اند می تواند بسیار مفید و موثر باشد.
منابع
استادزاده،زهرا(1381). دانشگاه باز و آموزش از راه دور. مجله رهیافت. شماره31
آقازاده،احمد(1373). آموزش و پرورش تطبیقی. انتشارات دانشگاه پیام نور. تهران،1373
جعفرزاده،الهام(13). آموزش از راه دور با سرویس های وب. مجله صنایع پلاستیک.شماره 150.
خادمی،محسن و رضایی،حسن (1381).مبانی نظری آموزش از راه دور.شیراز، مرکز نشر دانشگاه شیراز.
زمانی،غلامحسین،مقدسی،شهرام(1377).آموزش از راه دور،رهیافتی بدیل در نظام آموزش کارکنان.مجله دانش مدیریت.سال یازدهم،شماره40- 39
سرمدی،محمدرضا(13). مکانیزم های لازم برای افزایش کیفیت آموزش از راه دور. ماهنامه مناطق آزاد،شماره 108
ضرغام،نصرت الله(1371).آموزش از راه دور در جهان.مجموعه مقالات تخصصی آموزش از راه دور. انتشارات دانشگا پیام نور،تهران،1371
ظهور،حسن(1371).دانشگاه پیام نور،نظام نوینی در آموزش کشور.مجموعه مقالات اولین سمینار تخصصی آموزش از راه دور. انتشارات دانشگاه پیام نور
ظهور، حسن(1374). دانشگاه پیام،گذشته،حال و آینده.انتشارات دانشگاه پیام نور
کظیمی، ابراهیم(1354). تاریخ آموزش و پرورش. انتشارات درخشان. تهران 1354
فراهانی،ابوالفضل و فردانش،هاشم(1380). مقایس عملکرد تحصیلی دانشجویان تربیت بدنی نظام آموزش از راه دور و حضوری. فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی
کرمی پور،محمد رضا(1380). فناوری آموزش از راه دور.مجله تکنولوژی آموزشی.
لطیفی پور،خسرو(1364). سیر تحول تکنولوژی آموزشی در ایران.تهران. رشد معلم
منیعی،رضا(1384). توسعه آموزش از راه دور در نظام آموزش عالی. مجله رهیافت، شماره 31
مهرمحمدی،محمود(1381). بررسی راهکارهای افزایش دسترسی به آموزش عالی. فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی،سال هشتم ، شماره سوم