چکیده برای پایان نامه و حتی مقاله، حکم ماکِت یک سازه بزرگ را دارد که با آن می توان کل آن سازه را در نگاهی از فراز دید و تا حدودی شناخت. روشن است که گاهی اهمیت ماکت برای معرفی یک سازه از بررسی نزدیک و جزء به جزء آن بیشتر است.
چکیده باید به گونه ای باشد که انگار کسی از شما خواسته است به طور خلاصه و در چندجمله کار خود را توصیف کنید، به طوری که او بفهمد چرا این موضوع را انتخاب کردید و چه اهمیتی داشته است؟ برای رسیدن به این هدف چه ها کردید؟ به چه نتیجه یا نتایجی رسیدید؟ و سرانجام، این تحقیق چه ثمره عیینی و آرمانی مهمی داشته و یا می تواند داشته باشد؟
اما شما وقتی می توانید چنین توصیفی از پایان نامه و یا مقاله خود بکنید که آن را به خوبی درک کرده باشید. بنابراین، مهم ترین شرط نوشتن یک چکیده خوب این است که شما خودتان کاملا از کاری که کرده اید آگاه باشید و بدانید چرا و چگونه آن را انجام داده اید و به چه رسیده اید.
به عبارت دیگر، در هنگام نوشتن چکیده شما باید لبّ سخنتان در رساله یا مقاله خود را به خوبی درنظر داشته و به وضوح دریافته باشید که از چه رو این تحقیق را کرده اید، چه هدفی از آن داشته اید، کاری که کرده اید دقیقا چیست و حرفی که در قبال دیگران برای گفتن دارید کدام است. تنها در این صورت است که می توانید اگر در چنان موقعیتی قرار گرفتید، از کار خود توصیف درستی به دست دهید و به همین صورت، تنها در چنین وضعیتی است که در چکیده هم می توانید حق مطالب را بیان کنید.
یک پیشنهاد عملی:
اصلا بیایید خود را در موقعیت همان کسی قرار دهید که می خواهد برای کس دیگری کاری که کرده را توصیف کند. پس عملا همین کار را عملا انجام دهید؛ یعنی برای یک نفر پایان نامه یا مقاله خود را به اختصار تمام توصیف کرده و البته ضبط کنید و بعد بنویسید و سپس ویرایش کنید.
اما قبل از این کار بد نیست چند ویژگی اساسی یک چکیده را بدانید:
اولا، یک چکیده معمولا یک پاراگراف ۱۵۰ کلمه ای است. پس قلم فرسایی نکنید و هیچ مطلب اضافی در چکیده ننویسید.
ثانیا، در چکیده از تعابیر مبهم نباید استفاده کرد؛ چرا که مجال توضیح آنها نیست. پس باید از تعابیری استفاده کنیم که همه آن را به وضوح می فهمند.
ثالثا، یک چکیده به لحاظ ساختاری باید شامل این مولفه ها باشد:
- انگیزه شما برای این تحقیق و بیان مسئله آن: چرا این موضوع توجه کردم و چرا مهم است و در تحقیقات انجام شده چه چیزی در این باره کم بوده؟ (در یک یا دو جمله)
- روش ها، رویه ها و راهکارهایی که برای این تحقیق به کار بسته شده: یعنی دقیقا شما چه راهی را رفته اید تا به نتیجه رسیدید؟ (یک یا دو جمله)
- نتایج و دستاوردها: به عنوان نتیجه و محصول کاری که با روش بیان شده انجام شده است چه چیزی یافته اید یا چه موضوعی را روشن کرده اید یا چه مسئله ای را حل کرده اید یا چه معضلی را برطرف ساخته اید؟
- اهمیت کاری که صورت داده اید: با توجه به معضل، سؤال یا مسئله ای که بیان کردید، مهم ترین اثر عینی یا کارکرد مورد انتظار از یافته شما چه بوده و این پژوهش چه تاثیری می تواند برای رفع آن معضل، یا پاسخ به آن پرسش و یا حل آن مسئله داشته باشد؟ (این مولفه اخیر با قبلی از این جهت فرق دارد که به اهداف آرمانی تحقیق و پیامدهای قابل پی گیری آن توجه می دهد.)