در مطالب قبلی درباره مقایسه دو گروه که شامل آزمون t مستقل است و تحلیل بیش از دو گروه که شامل تحلیل واریانس یک راهه است آموزش‌های لازم ارائه شد. در مقاله حاضر آموزش تحلیل t زوجی یا آزمون تی وابسته در SPSS ارائه شده است. ابتدا باید بدانیم که این آزمون در چه شرایطی به کار می‌رود.
فرض کنید شما وزن یک گروه را امروز اندازه گرفته‌اید و می‌خواهید آن را با وزن یک ماه بعد آنان مقایسه کنید. در این شرایط از تحلیل t زوجی استفاده می‌شود. به عبارت دیگر اگر شما یک گروه داشته باشید و یک متغیر را در دو بازه زمانی در این گروه اندازه گرفته باشید می‌توانید با تحلیل t زوجی آن را مقایسه کنید. بیشتر کاربرد این تحلیل زمانی است که یک گروه تحت یک مداخله درمانی قرار گرفته باشد و ما قصد داشته باشیم نمره این گروه را قبل و بعد از مداخله درمانی با یکدیگر مقایسه کنیم و ببینیم تفاوتی در این نمره ایجاد شده است یا خیر.
نکته: اگر داده‌های شما دارای توزیع نرمال باشد از تحلیل t زوجی استفاده می‌شود و اگر دارای توزیع نرمالی نباشد از آزمون ناپارامتریک یعنی ویلکاکسون استفاده می‌شود.
نکته: برای بررسی نرمال بودن توزیع داده‌ها باید از آزمون کولموگروف-اسمیرنوف استفاده نمایید. این آزمون یک آزمون مقدماتی است که به شما درباره اینکه از آزمون پارمتری یا ناپارمتری استفاده کنید یاری می‌رساند.
پیشفرض‌های تحلیل t زوجی یا آزمون تی وابسته
۱- توزیع داده‌ها باید نرمال باشد (با استفاده از آزمون کولموگروف اسمیرنوف).
۲- داده‌ها باید در مقیاس فاصله‌ای یا نسبی باشند (ماننده نمره سن، وزن، پرسشنامه و …).
۳- دو نمره به دست آمده باید از یک جامعه باشد (همانند وزن در سالمندان در دو دوره متفاوت).
اجرای تحلیل t زوجی یا آزمون تی وابسته در SPSS
فرض کنید می‌خواهیم نمره افسردگی یک گروه از دانش آموزان را در پیش از انجام درمان و پس از انجام درمان با هم مقایسه کنیم. برای این کار در منوی بالای SPSS به مسیر زیر بروید:
Analyze>Compare Means<Paired-Samples T Test
پس از رفتن به مسیر ذکر شده کادر زیر برای شما باز خواهد شد. در کادر زیر نمره اول که می‌تواند نمره پیش آزمون افسردگی یا برای مثال نمره وزن دانش آموزان در ماه مهر باشد را در کادر اول یعنی Variable1 وارد کنید و نمره دوم که می‌تواند نمره پس آزمون افسردگی یا نمره وزن دانش آموزان در ماه آبان باشد را در کادر Variable2 وارد کنید. در مرحله سوم گزینه OK را بزنید.
پس از تایید در مرحله بالا خروجی به دست آمده برای شما به نمایش در خواهد آمد. در این خروجی سه جدول ارائه شده است که در بین اعداد موجود در خروجی ۴ نمره مورد توجه ما است. نمره ۱ میانگین و نمره ۲ انحراف استانداد نمرات افراد را در پیش آزمون و پس آزمون نشان می‌دهد. نمره ۳ میزان t و نمره ۴ نیز میزان p یا معنی داری را نشان می‌دهد. همانگونه که در جدول پایین مشاهده می‌شود در این آزمون بین نمرات به دست آمده تفاوت معناداری وجود دارد که به معنی این است که پس از مداخله درمانی افسردگی در دانش آموزان کاهش یافته است.
