پرسشنامه بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر احساس منزلت زنان در روابط خانوادگی

این پرسشنامه استاندارد از نوع فایل ورد و به همراه تمامی اطلاعات مربوط به نمره گذاری، تفسیر، روایی و پایایی و … در قالب جداول زیبا و آماده تکثیر ارائه گردیده است. پس از پرداخت موفق می توانید به صورت آنلاین اقدام به دانلود فایل مربوطه بپردازید.

هدف: ارزیابی بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر احساس منزلت زنان در روابط خانوادگی (موفقیت، قدردانی، انصاف، انسجام اخلاقی، ارزش انتسابی، ارزش اکتسابی، منزلت اجتماعی)

تعداد سوال: 50

تعداد بعد: 7

شیوه نمره گذاری: دارد

روایی و پایایی: دارد

منبع: دارد

نوع فایل: word 2007

همین الان دانلود کنید

قیمت: فقط 5500 تومان

خرید فایل نهایی کردن خرید مورد به سبد خرید اضافه شد

منزلت اجتماعی یکی از مهم ترین و کاربردی ترین متغیرهای مستقل2 تحلیل رفتار3، ایستار4 و عقاید5 افراد و موقعیت آنها در سلسه مراتب اجتماعی6 است. بنابراین، سهم مهم و در خوری در تحلیل دارد.

مفهوم منزلت در بیان روزمره، به طور معمول، معنی آبرو و حیثیت را می رساند، لکن در ادبیات جامعه شناسی، همانند بسیاری از واژه ها و مفاهیم دیگر، در یک تعبیر به کار برده نشده است.7 به طوری که از جانب برخی معادل با پایگاه8 به کار رفته، بدین معنی که جایگاه شخص را در جامعه نشان می دهد. در واقع این نگرش به منزلت، ازماکس وبر9 سر چشمه گرفته است. وی منزلت را به معنای تفاوت در میزان احترام یا شأن اجتماعی می داند که دیگران به افراد و گروه ها نسبت می دهند.10 از منظر این جامعه شناس، مفهوم منزلت اجتماعی، ادامه گسترش مفهوم طبقه اجتماعی11 در چارچوب قشربندی12 اوست که معمولاً با واژه منزلت یا اعتبار نیز بیان می شود.13

سبک زندگی14 معادل دیگری برای منزلت اجتماعی است که تأکید صرف بر الگوهای اجتماعی و نحوه استفاده از نعمات مادی و فرهنگی دارد.15

از نظر وبر، مهم ترین سرچشمه های تکوین پایگاه های مختلف به این قرار هستند:

– شکل گیری سبک ویژه زندگی، بخصوص نوع شغل.

– کاریز مای موروثی بر خاسته از ادعا بر یک موقعیت منزلتی ناشی از تولد.

– سلسله مراتبی با سیاستی متناسب که توسط گروه های اجتماعی16 مشخص، انحصاری شده است.17

برای منزلت اجتماعی منابعی به این شرح می توان بر شمرد:

– موقعیت اجتماعی نهادی شده همچون شغل که می تواند منبعی برای قدرت و ثروت نیز باشد. میزان منزلت مربوط به نقش به عواملی مانند درآمد، قدرت، مهارت و اهمیت آن برای جامعه و همچنین فداکاریها و کوششهای لازم برای به دست آوردن آن بستگی دارد.

– دارایی که مربوط به جوامعی است که نابرابریهای فاحشی در ثروت دارند. دلیل اش نیز آن است که ثروت مستلزم شایستگی، فعالیت و کوشش می باشد.

– قدرت نیز می تواند منبع منزلت و احترام باشد.

– ویژگیهای شخصی مانند زیبایی، قدرت جسمانی، شهامت، شجاعت و هوش، گاه چنین منزلتی به گروهی که فرد به آن متعلق است می بخشد. در این صورت، منزلت اجتماعی با عواملی همچون سن، جنس، نژاد، دین یا ملیت مرتبط است.

هنجار بودن و بهره مندی از ارزشهای انسانی و اخلاقی )منظور ارزشهای غیر مادی است( و رعایت قواعد رفتاری مورد قبول جامعه به نوعی احترام اجتماعی به ارمغان می آورد.

ارزش دیگر، علم و دانش است، به میزانی که فرد سالهای بیش تر صرف کسب علم کرده باشد، احترام بیش تری خواهد داشت; به عنوان مثال اگر چنین ویژگی با ارزشهای دینی و مذهبی همراه شوند، حالت تقدس به خود بگیرند.

تعریف منزلت اجتماعی در این نوشتار

با توجه به پراکندگی و تشتّت تعریفها، از منزلت اجتماعی از سوی جامعه شناسان که به پاره ای از آنها اشاره شد، تعریف تا اندازه ای جامع، که بتوان بر اساس آن منزلت اجتماعی را روشن کرد، بدین شرح است:

منزلت، موقعیتی است که هر فرد در ساخت سلسله مراتب برخورداری در یک جامعه و در زمان معین اشغال می کند و در آن بخشی از منابع ارزش مند را داراست. تفکیک سلسله مراتبی پایگاه بر اساس میزان برخورداری فرد از منابع ارزش مند مشخص می شود. به عبارت دیگر، هر فرد در سلسله مراتب پایگاهی درجه ای از برخورداری را داراست که از هر پایگاهی به پایگاه دیگر متفاوت خواهد بود. رفتار هر فرد در پایگاه مشخص، بر اساس نقشهایی است که از طرف اعضای جامعه برای آن پایگاه مشخص شده که در این تعبیر، نقشهای الگوهای رفتاری مورد انتظار هستند که فرد رفتار خود را در پایگاه مبتنی بر آنها تنظیم می کند. سازوکار تنظیم رفتار، یا به عبارت دیگر، چگونگی تخصیص نقشها به وسیله هنجارها و انتظارهای اجتماعی انجام می گیرد.

پایگاه نیز، همانند نقش، هم دارای جنبه های عینی است که شماری از عناصر خارجی قابل مشاهده و به رسمیت شناخته شده مشخص کننده آن هستند و هم جنبه های ذهنی که با بیان خود در باب وضع اجتماعی که به تصور خود احراز کرده است، یا نقشی که فکر می کند ایفای آن را به عهده دارد، قابل تمیز است.

بر این اساس، در این نوشتار به برخی از عوامل اثرگذار بر شکل گیری منزلت اجتماعی زنان بر اساسِ آرای امام خمینی، رحمةالله علیه، اشاره می شود.

روش تحقیق در این بررسی، روش تحلیل محتوای کیفی است که بر اساس آن، ویژگیهای زبانی یک متن، گفته یا نوشته، به طور واقع بینانه یا عینی و به طور روش مند شناسایی و از آنها نیز نتیجه گیریهایی درباره مسائل غیرزبانی، یعنی درباره ویژگیهای فردی و اجتماعی گوینده یا نویسنده و نظرات و گرایشهای وی صورت می گیرد.

بدین ترتیب، تحلیل محتوای کیفی شامل یک فرایند طراحی شده برای متمرکز کردن داده های خام به سمت موضوعات و طبقه بندیهایی براساس استنباط و تفسیر معتبر می باشد. این فرآیندها از استدلال استقرایی، به وسیله چنین موضوعات و طبقه بندیهایی که از داده ها از طریق بررسی دقیق محقق و مقایسه همیشگی حاصل می شود، استفاده می کنند.

مراد از متن، یا محتوا، کلیه ساختها، از علائم گوناگون زبانی و نمادی است، که از راه آن پیوند برقرار می شود. در واقع این تکنیک، برای بررسی جنبه های گوناگون یک متن به کار گرفته می شود و سازوار با هدفها و زمان اجرای هر طرح پژوهشی، می توان به تجزیه و تحلیل کمی و یا کیفی متنها اقدام کرد.18

یکی از مشخص کننده های تحلیل محتوا این واقعیت است که واحدهایی که مورد تحلیل قرار می گیرند، به طور کلی کلمه ها نیستند، بلکه معنای آنها هستند. دو کلمه مترادف و یا دو کلمه مختلف را که معنی شان به هم نزدیک باشد، در یک گروه می آورند. از سوی دیگر، اغلب واحدهای مورد تحلیل، مطلبها و جمله های کامل و مانند آنها هستند.19

در تحلیل محتوای کیفی، ایجاد مفاهیم و متغیرها از نظریه یا مطالعات قبلی برای تحقیق و بررسی کیفیت، بویژه در ابتدای تحلیل داده ها، بسیار مفید می باشد.

بر این اساس، نوشتار پیش روی درصدد است تا منزلت اجتماعی زن و ابعاد آن را در سخنانِ حضرت امام، بررسی کند.

1. منزلت اجتماعی زن در اسلام

منزلت انتسابی را فرد از بدو تولد به دست می آورد و بیش تر مبتنی است بر زمینه خانوادگی افراد، ثروت، دین، نژاد، زمینه قومی و پایگاه اجتماعی را والدین و خانواده به افراد می بخشند.20

جنس زن به عنوان نیمی از جامعه بشری برخوردار از این نوع منزلت است و به وسیله متغیرهایی جایگاه خویش را در سلسله مراتب اجتماعی پیدا می کند. منزلت اجتماعی زنان مبتنی بر تعالیم دین اسلام و در کلام عالم دین، حضرت امام چنین تبیین شده است.

11. تاریخ منزلت اجتماعی زن

»زن در جاهلیت مظلوم بود. اسلام زن را از آن لجن زار جاهلیت بیرون کشید. در یک موقع دیگر، در ایران ما، زن مظلوم شد; و آن دوره شاه سابق بود و شاه لاحق; به اسم این که زن را می خواهند آزاد کنند ظلم کردند به زن، ظلمها کردند به زن; زن را از آن مقام شرافت و عزت که داشت پایین کشیدند. زن را از آن مقام معنویت که داشت شی ء کردند. به اسم آزادی، آزادی را از زن و مرد سلب کردند. زنها و جوانان ما را فاسد الاخلاق کردند. شاه برای زن این خاصیت را قائل بود که شاه می گفت زن باید »فریبا« باشد! البته با آن نظر حیوانی که او داشت; با آن نظر جسمانی، مادی، حیوانی پست که او داشت، زن را نظر می کرد. باید »فریبا« باشد! از مقام انسانیت، زن را فرو کشید به مرتبه یک حیوان; به اسم این که برای زن می خواهد مقام درست کند، زن را از مقام خودش پایین آورد. «21

12. ترفیع منزلت اجتماعی زن

»اسلام، نظر خاص بر شما بانوان دارد. اسلام در وقتی که ظهور کرد در جزیرة العرب، بانوان حیثیت خودشان را پیش مردان از دست داده بودند; اسلام آنها را سربلند و سرافراز کرد، اسلام آنها را با مردان مساوی کرد. عنایتی که اسلام به بانوان دارد، بیش تر از عنایتی است که بر مردان دارد. مردان بر ملتها حق دارند و زنها حق بیش تر دارند. زنها مردان شجاع را در دامن خود بزرگ می کنند. قرآن کریم انسان ساز است، و زنها نیز انسان ساز. وظیفه زنها انسان سازی است. اگر زنهای انسان ساز از ملتها گرفته بشود، ملتها به شکست و انحطاط مبدل خواهند شد، شکست خواهند خورد، منحط خواهند شد. زنها هستند که ملتها را تقویت می کنند، شجاع می کنند. بانوان از صدر اسلام – در صدر اسلام – با مردان در جنگها هم شرکت داشته اند. مقام زن مقام والاست; عالی رتبه هستند. بانوان در اسلام بلندپایه هستند. ما می بینیم و دیدیم که زنها، بانوان محترمات همدوش مردان، بلکه جلو مردان در صفِ قتال ایستادند. بچه های خودشان را از دست دادند، جوانان خودشان را از دست دادند، و شجاعانه مقاومت کردند. ما می خواهیم زن به مقام والای انسانیت خودش باشد. «22

13. ارتقاء منزلت اجتماعی زن نسبت به مرد

ایشان درباره دلیل اهمیت مقام زن بر این باور است که چنین منزلتی منشاء و مولد برای دیگر موقعیتهای اجتماعی است:

»نقش زن در جامعه، بالاتر از نقش مرد است; برای این که بانوان علاوه بر این که خودشان یک قشر فعّال در همه ابعاد هستند، قشرهای فعّال را در دامن خودشان تربیت می کنند. خدمت مادر به جامعه از خدمت معلّم بالاتر است، و از خدمت همه کس بالاتر است. و این امری است که انبیا می خواستند. می خواستند که بانوان قشری باشند که آنها تربیت کنند جامعه را، و شیر زنان و شیر مردانی به جامعه تقدیم کنند. «23

»زن مبدأ همه خیرات است. «24

»زن، بزرگی ویژه ای در جامعه دارد که اگر برتر از مرد نباشد، کم تر نیست. پس این روز )زن(، روز حیات زن و روز پایه گذاری افتخار و نقش بزرگ او در جامعه است. این جانب به زنان پر افتخار ایران، مباهات می کنم. «25

چنین نگرشی به منزلت اجتماعی زن، موجب شده تا برای این موقعیت، ویژگیهای متمایزی قائل شود، به طوری که صلاح و فساد در یک جامعه را مرهون آن بداند.

»نقش زنان در عالم از ویژگیهای خاصی برخوردار است. صلاح و فساد یک جامعه از صلاح و فساد زنان در آن جامعه سرچشمه می گیرد. زن، یکتا موجودی است که می تواند از دامن خود افرادی به جامعه تحویل دهد که از برکات شان یک جامعه، بلکه جامعه ها به استقامت و ارزشهای والای انسانی کشیده شوند و می تواند به عکس آن باشد. «26

2. فاطمه زهرا (س)الگوی منزلت اجتماعی زن معاصر

انسان شناسان و جامعه شناسان، قواعد و هنجارهایی که به عنوان راهنما یا میزان در تمایل کنش به کار گرفته می شوند، الگوهای فرهنگ یا الگوهای فرهنگی می نامند. الگو (nrettap) بنا به این تعریف، طرح و نمونه ای است که از آن پیروی می شود و از آن الهام گرفته می شود و یا نسخه ای از آن بر می دارند. در این جا ما اصطلاح (ledom) را به کار می گیریم. امتیازی که بر (nrettap) دارد آن است که هم به شکل فعل و هم به شکل صفت درمی آید.27

الگوی منزلت اجتماعی زنان در جامعه کنونی بر اساس سخنان ایشان زنی است که در فعل و صفت از آن بانو پیروی کند، لذا در ابتدا ابعاد وجودی آن حضرت، که انسانی کامل است، بیان شده و در ادامه زن مسلمان را چنین تعریف می کند که هر چه بیش تر به این اوصاف متصف گردد.

»تمام ابعادی که برای زن متصور است و برای یک انسان متصور است در فاطمه زهرا سلام اللَّه علیها – جلوه کرده و بوده است.«28

»تمام هویتهای کمالی که در انسان متصور است و در زن تصور دارد – تمام – در این زن است. «29

دو عبارت نقل شده از سخنان حضرت امام، بیش تر ناظر به بیان ویژگیها و صفات فاطمه زهرا )س( است که به عنوان الگوی نظری یاد شده است.

»اگر روزی باید روز زن باشد، چه روزی والاتر و افتخارآمیزتر از روز ولادت با سعادت فاطمه زهرا – سلام اللَّّه علیهاست. زنی که افتخار خاندان وحی ]است[ و چون خورشیدی بر تارک اسلام عزیز می درخشد. زنی که فضایل او همطراز فضایل بی نهایت پیغمبر اکرم و خاندان عصمت و طهارت بود. زنی که هر کسی با هر بینش درباره او گفتاری دارد و از عهده ستایش او بر نیامده -که احادیثی که از خاندان وحی رسیده به اندازه فهم مستمعان بوده – و دریا را در کوزه ای نتوان گنجاند، و دیگران هر چه گفته اند، به مقدار فهم خود بوده، نه به اندازه مرتبت او.«30

»در حفظ همه حیثیاتی که حیثیت بزرگ زن است، آن طوری که زن فرید، حضرت زهرا، سلام اللَّه علیها، بود. همه باید به او اقتدا کنید و کنیم و همه باید دستورمان را از اسلام به وسیله او و فرزندان او بگیریم، و همان طوری که او بوده است، باشید. و در علم و تقوا کوشش کنید که عِلم به هیچ کس انحصار ندارد، علم مال همه است، تقوا مال همه است. و کوشش برای رسیدن به علم و تقوا وظیفه همه ماست و همه شماست. «31

عبارات فوق، ناظر به الگوی عملی و شیوه عملکردی است. در عین حال که از حضرت، همانند دیگر زنان در وظایف مشترک زنانه یاد می شود، ویژگیهای عملی منحصر به فردی ایشان را فرید از سایر زنان معرفی می کند.

3. قلمرو شؤون زنان

فرایند شکل گیری عناصر ساختی هر موقعیت اجتماعی برای به حقیقت پیوستن نقشهای اجتماعی، برگرفته از فرهنگ جاری هر جامعه ای است. این فرایند به وسیله سازوکار جامعه پذیری شکل می گیرد.

برگر و لوکمان، هویت را دربرگیرنده همه نقشها و گرایشهای فرد می دانند که در طول مدت اجتماعی شدن درونی کرده است. هویت از طریق فرایند اجتماعی شدن شکل می گیرد، باقی می ماند، تغییر می کند، یا حتی در نتیجه روابط اجتماعی از نو شکل می گیرد. از نظر برگر و لوکمان فرآینده های اجتماعی مذکور که در تشکیل و حفظ هویت دخالت دارند، بر حسب ساختارهای اجتماعی تعیین می یابند.32

جامعه پذیری در طی دوره زندگی، یعنی در توالی اجتماعی و زیستی تولد، کودکی، بلوغ، کهولت، و مرگ، تداوم می یابد.33

یکی از مهم ترین نتیجه های جامعه پذیری عبارت است از ایجاد شخصیت فردی و الگوهای به طور نسبی ثابت فکر، احساس و عمل که همگی ویژگیهای نوعی یک فرد محسوب می شوند. بنابراین، شخصیت شامل سه عنصر اساسی است که عبارت اند از: عنصر ادراکی: تفکر، اعتقاد، درک، حافظه، و سایر استعدادهای فکری. عنصر عاطفی: عشق، تنفر، حسد، ترحم یا دلسوزی، خشم، غرور و سایر احساسات. عنصر رفتاری: مهارتها، استعدادها، رقابتها و سایر تواناییها.34

نقش انسانها در تمامی صحنه های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در داخل ساختارهای جامعه هویت و معنی پیدا می کند و نقش زن که از حساسیت ویژه ای برخوردار است، از این قاعده مستثنی نیست، لذا دائره تعیین قلمرو منزلت اجتماعی، به وسیله فرهنگ مشخص می شود، که بخشی از آن را ادیان متکفل اند. در سخنان امام تفسیر آن چنین بیان شده است.

»زنها، امروز باید همان طوری که مردها در مسائل واردند، آنها در مسائل وارد باشند و تعلیم و تعلم صحیح داشته باشند و دخالت صحیح در امور بکنند. «35

»خودتان برای کشور خودتان کوشش کنید که مفید باشید. و شما هدایت کنید مردان را و هدایت کنید و نصیحت کنید دولتمردان را. شما مادران خوبی برای اطفال باشید; و ناصحان خوبی برای جامعه; و زحمتکشان خوبی برای مستمندان، و هستید بحمد اللّ ه. ]خدمت[ شما جامعه ای که در سرتاسر کشور الآن مشغولید برای همه اموری که کشور ما احتیاج به آن دارد; سرپرستی اطفالی که بی پناه هستند، و خدمت به مستمندان و رفتن پیش آوارگان و مستمندان و دلجویی کردن از آنها، این خدمت ارزش مند است و پیش خدای تبارک و تعالی بسیار ارزش دارد. «36

31. تساوی شؤون اجتماعی زن و مرد

»اسلام زن را مثل مرد در همه شؤون، همان طوری که مرد در همه شؤون دخالت دارد، زن هم دخالت دارد. «37

»اسلام می خواهد زن مثلِ مرد، همان طوری که مرد همه کارهای اساسی را می کند، زن هم بکند. «38

4. ابعاد موقعیت اجتماعی زن مسلمان ایرانی

در نظریه اجتماعی »مید«، افراد و جامعه همچون دو چیز متفاوت با هم در تضاد نیستند. جامعه همان مناسبات اجتماعی میان افراد است، و افراد نیز خارج از مناسبات اجتماعی نمی توانند وجود داشته باشند. بدون مناسبات اجتماعی کنش گری انسانی و فرهنگ وجود نخواهد داشت.39

بخشی از این فرهنگ، فرهنگ ملی است، که در طول همزیستی در آحاد جامعه شکل می گیرد. امام خمینی، چگونگی موقعیت اجتماعی بانوان را در این فرایند چنین ترسیم می کند.

»بانوان ایران در همه جا فعالیت کردند، چه فعالیتهای فرهنگی و چه فعالیتهای اقتصادی، که قشر کثیری از آنها در کشاورزی دخالت دارند، و قشر کثیری از آنها در صنعت دخالت دارند و قشر کثیری در فرهنگ و ادب و علم و هنر. و همه اینها پیش خدای تبارک و تعالی مشکور است، و شماها مورد عنایت حق تعالی، ان شاء اللّه، هستید، و مادامی که به این تعهد باقی باشید. «40

41. حقوق اجتماعی زنان

پایگاه منزلتی فرد است که حقوق و مزایای یک شخص را معین می کند.41 بر اساس نوع منزلتی که برای زن مسلمان بر اساس آموزه های دینی تبیین گشته، حقوق اجتماعی وی در ابعاد مختلف معین می شود. برخی از حقوق زن در خانواده، در کلام امام چنین بیان شده است.

»خداوند شما را با کرامت خلق کرده است، آزاد خلق کرده است. خداوند همان طوری که قوانینی برای محدودیت مردها در حدود این که فساد بر آنها راه نیابد دارد، در زنها هم دارد. همه برای صلاح شماست. همه قوانین اسلامی برای صلاح جامعه است. «42

»زنهایی که می خواهند ازدواج کنند، از همان اول می توانند اختیاراتی برای خودشان قرار بدهند که نه مخالف شرع باشد و نه مخالف حیثیت خودشان. می توانند از اول شرط کنند که اگر چنانچه مرد فساد اخلاق داشت، اگر بد زندگی کرد با زن، اگر بدخُلقی کرد با زن، وکیل باشند در طلاق. اسلام برای آنها حق قرار داده است. «43

»همان طوری که حق طلاق را با مرد قرار داده است، حق این را قرار داده است که شما در وقت ازدواج شرط کنید با او که اگر چه کردی یا چه کردی، من وکیل باشم در طلاق. و اگر این شرط را کرد دیگر نمی تواند او را معزول کند. اگر این… شرط در ضمن عقد واقع شد نمی تواند او را دیگر محدود کند، نمی تواند اخلاق بد انجام بدهد. و اگر مردی با زن خودش بدرفتاری کرد، در حکومت اسلام او را منع می کنند; اگر قبول نکرد تعزیر می کنند، حد می زنند; و ]باز[ اگر قبول نکرد، مجتهد طلاق می دهد. «44

42. نقش تربیتی زن

وجود خصوصیت شدید عواطف در زنان باعث شده تا بیش ترین تاثیرگذاری در کانون خانواده از سوی این عضو صورت گیرد. از این رو، دامن مادر اولین مرکز و محل تربیت کودک است. این نقش اولیه و سازنده مادر در ساختار شخصیت فرزند است که باعث می شود مرد از دامن زن به معراج رود و یا زنان و مردان بزرگ و موثر در جامعه و در تاریخ به وجود آیند. امام خمینی در مقام اهمیت چنین جایگاهی چنین می گوید:

»زن مربی جامعه است، از دامن زن انسانها پیدا می شوند. مرحله اولِ مرد و زن صحیح، از دامن زن است. مربی انسانها زن است. سعادت و شقاوت کشورها بسته به وجود زن است. زن با تربیت صحیح خودش انسان درست می کند; و با تربیت صحیح خودش کشور را آباد می کند. مبدأ همه سعادتها از دامن زن بلند می شود. زن مبدأ همه سعادتها باید باشد. «45

»زن مظهر تحقق آمال بشر است. زن پرورش دِه زنان و مردان ارجمند است. از دامن زن مرد به معراج می رود. دامن زن محل تربیت بزرگ زنان و بزرگ مردان است. «46

»درود بر بانوان سراسر کشور که در این نهضت شریف معلم مردان بودند، و حالا هم به همان نحو باقی ماندند. «47

43. نقش سیاسی زن

اگر چه ورود زنان به عرصه سیاست در تاریخ این مرز و بوم پیدا می شود و لکن قدر مسلم با بروز و ظهور انقلاب اسلامی و قراءتی جدید از پایگاه اجتماعی زنان توسط امام خمینی شکل دیگر به خود گرفت. به طوری که نقش سیاسی زنان همانند مردان ترسیم شده است.

»زن باید در سرنوشت خودش دخالت داشته باشد. زنها در جمهوری اسلام رأی باید بدهند. همان طوری که مردان حق رأی دارند زنها حق رأی دارند. «48

نقش زنان در مشارکتهای سیاسی از اموری بوده که مورد غفلت قرار نگرفته است. چنانکه در حکومتهای مردم بر مردم نیز همین اتفاق مورد نظر است. در حالی که حکومتهای سکولار جوامع اسلامی را به تبعیضهای جنسیتی در مشارکت سیاسی متهم می کنند.

»باید همه زنها و همه مردها در مسائل اجتماعی، در مسائل سیاسی وارد باشند و ناظر باشند. هم به مجلس ناظر باشند، هم به کارهای دولت ناظر باشند، اظهار نظر بکنند. «49

بخشی از وظایف توده های مردمی، نظارت بر عملکرد صاحبان قدرت است، تا نقش کنترلی و بازدارندگی را به درستی ایفا کنند. عموماً در راستای تحقق این امر فرایندی از مواجه های نرم تا خشن را به دنبال دارد. نهضتها و قیامهای مردمی در جایی قرار می گیرد که مجموعه عملکردهای صاحبان قدرت از مشروعیت لازم برخوردار نیست و حاکمان حاضر به تأمین نظرات رعیت نیستند. در چنین مواقعی، زمینه قیامها شکل می گیرد. آن چه که باعث نتیجه گیری و به حقیقت پیوستن آمال عموم می شود، مشارکت همگانی اقشار و توده هاست. زنان به عنوان قشری عظیم می توانند این فرایند را سرعت بخشند.

»نهضت اسلامی، به برکت اسلام چنان تحولی در نفوس زن و مرد جامعه به وجود آورده که ره صد ساله را یک شبه طی نموده است. و شما ملت شریف دیدید که زنهای محترم متعهد ایران، پیشاپیش مردان به میدان رفته و سد عظیم شاهنشاهی را در هم شکستند و ما و همه مرهون قیام و اقدام آنان هستیم.«50

»ورود بانوان در امور اجتماعی – سیاسی با حفظ عفت عمومی…. وظایف دینی خودشان را عمل بکنند و عفت عمومی را حفظ بکنند و روی آن عفت عمومی کارهای اجتماعی و سیاسی را انجام بدهند….. . هر جا فرض کنید در این مجالس رفتند، همان حیثیت خودشان را حفظ کنند، تحت تأثیر آنهایی که در آن جا هستند و زنهایی که در آن جا هستند یا مردهایی که در آن جا هستند، تحت تأثیر اینها واقع نشوند. «51

»باید امروز که روز زن است و به حقیقت در ایرانِ عزیز روز زن است، به زنان خویش افتخار نماییم. چه افتخاری بالاتر از این که زنان بزرگوار ما در مقابل رژیم ستمکار سابق، و پس از سرکوبی آن، در مقابل ابرقدرتها و وابستگان آنان در صف اول، ایستادگی و مقاومت از خود نشان داده اند که در هیچ عصری چنین مقاومتی و چنین شجاعتی از مردان ثبت نشده است. مقاومت و فداکاری این زنان بزرگ، در جنگ تحمیلی آن قدر اعجاب آمیز است که قلم و بیان از ذکر آن عاجز، بلکه شرمسار است. «52

افزون بر تاثیر مستقیمی که زنان در روند قیامها و نهضتها داشته اند، این قشر توانسته با هدایت و تاثیر بخشی و بهره مندی از ظرفیتهای جانبی به این امر کمک شایان توجهی داشته باشد.

»ما بسیاری از موفقیتها را مرهون خدمتهای شما بانوان می دانیم. شما هستید که علاوه بر آن که خودتان فعالیت می کنید، فعالیت را در مردها مضاعف می کنید. و شما بودید که در زمان طاغوت، تحت رنج و شکنجه روحی واقع شدید و بحمد اللّه با قدرت خودتان و تعهد خودتان آن قدرت شیطانی غرا ]را[ از صفحه روزگار بیرون کردید و نگذاشتید که آن خیالهایی که آنها در سر خودشان و در خاطر خودشان پخته بودند، آن خیالها به نتیجه برسد. و خدا می داند که اگر نبود این نهضت، و نبود کوشش ملت ایران از زن و مرد و جوان و پیر و بزرگ و کوچک، این ملت همه چیزش را از دست داده بود و می داد. و شما بحمد اللّه زحمت کشیدید، رنج بردید و در همه مراحل پایداری کردید. «53

4 4. نقش دفاعی زن مسلمان

نقش الگویی زنان صدر اسلام، بانوان عصر پیامبر اکرم حضرت محمد)ص( بخصوص فاطمه زهرا و حضرت زینب )س( که بر اساس ایدئولوژی اسلامی و برنامه اجتماعی اسلام قرار داشته است، ریشه حرکت زنان در امور جبهه ها در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بوده است. بر این اساس فتوای ایشان درباره دفاع از جامعه مسلمین عمومیت داشته و مشمول زنان نیز می شود.

»اگر یک وقت خدای نخواسته، یک هجومی به مملکت اسلامی بشود، باید همه مردم، یعنی مرد و زن ]دفاع بکنند[ مسأله دفاع دیگر این طور نیست که تکلیف مال مرد باشد، تکلیف مال یک دسته ای باشد، همه باید بروند و دفاع بکنند از مملکت خودشان.«54

»زنان در عصر ما، ثابت کردند که در مجاهده همدوش مردان، بلکه مقدّم بر آنان اند. زنان ایران، هم مجاهدات انسانی عظیم کرده اند و هم مجاهدات مالی«

55»این جانب، در طول این جنگ صحنه هایی از مادران و خواهران و همسران عزیز از دست داده دیده ام که گمان ندارم در غیر این انقلاب، نظیری داشته باشد. «

4556. نقش اقتصادی زن

زنان در جامعه اسلامی، با حفظ عفاف و رعایت موازین اسلامی در جامعه دارای حق کار و انتخاب شغل هستند. نیز در زمینه های اقتصادی آزادند و این آزادی و حق مالکیت چیزی نیست که زنان مسلمان به تازگی آن را احراز کرده باشند. بر این اساس، حضرت امام در سخنرانی اسفند سال 1363 فعالیت اقتصادی زنان را در حوزه های مختلف، از جمله کشاورزی، صنعت و دیگر مشاغل مجاز می شمارد.

امّا به لحاظ تفاوت اصولی جامعه اسلامی ثروت مند با جامعه سرمایه داری غرب، پایگاه اقتصادی مهم ترین معرف پایگاه زن در جامعه اسلامی نمی باشد.

در این زمینه و در راستای سازندگی کشور اسلامی ایران، شرکت همه مردم، زن و مرد را در این امر ناگزیر می داند:

»دست اجانب کوتاه شد از مملکت، دست رشوه خواران و چپاولگران کوتاه شد، رفتند; مملکت از خود شماست. شما باید بسازید مملکت را. همه ملت ایران، همه ملت ایران – چه بانوان و چه مردان – باید این خرابه ای که برای ما گذاشته اند بسازند. با دست مردِ تنها درست نمی شود. مرد و زن باید با هم این خرابه را بسازند. «57

5. آسیب شناسی منزلت اجتماعی زنان

برای تبیین و تحلیل آسیب شناختی منزلت اجتماعی زنان به آن دسته از مضامین سخنان امام راحل ارجاع داده می شود، که بیش تر ناظر به کژکارکردهای حضور زنان در جامعه اشاره دارد. لذا در فراز ذیل به این مهم اشاره می شود، که زنان به درستی در جایگاه خویش قرار نگرفته و از آن به عنوان یک ابزار در راستای بهره وری ظالمانه و سودجویانه جنس مخالف تعریف شده است.

»نقشه این بود که این قشر مؤثر را، که از دامن آنها زنان و مردان مؤثر تربیت می شود، طوری کنند که اطفال خودشان را از دامنهای خودشان برانند. نقشه این بود که با توطئه کشف حجاب مفتضح در زمان قُلْدرِ نافهم، رضا خان، این قشر عزیز را که جامعه را باید بسازند تبدیل کنند به یک قشری که فاسد کنند جامعه را. و این نقشه، نه اختصاص به شما بانوان داشت; بلکه جوانان و مردان را همین طور بکشانند به مراکز فساد، و آن طور که می خواهند آنها را تربیت کنند که چنانچه کشورشان به دست هر کس بیفتد، بی تفاوت باشند یا مؤید. «

نتیجه گیری58

تحقیق حاضر که اشاراتی مختصر در باب منزلت اجتماعی زن از منظر امام خمینی بود، به این مهم توجه داشت که ایشان با ورود زنان به جامعه و دخالت در امور اجتماعی از جمله شرکت در انتخابات، انجام مشاغل اقتصادی و درآمدزا و….. . مخالفتی نداشت، بلکه در مواردی بر انجام آن تکلیف می کرد. از دیدگاه ایشان، نقش زن در جامعه اسلامی سازنده است و جامعه برخوردار از زنان پاکدامن و تربیت شده به آداب اسلامی می تواند جامعه مقرون به توفیق را بسازد، و جامعه عاری از توفیق، نشان از عدم توجه و التفات به مقام زن است.

به این ترتیب، زن نه تنها با حضور مثبت و سازنده و فعال خود در جامعه، بلکه با حضور در روحیات و ذهنیات مردان و فرزندان خود و در نهایت با حضور در روحیات و ذهنیات جامعه، مسیر اصلی تکامل را تعیین می کند.

 منابع

جامعه شناسی، آنتونی، گیدنر، ترجمه حسن چاوشیان، نشر نی، تهران 1386.

جامعه شناسی، ماکس وبر، ژولین، فروند، ترجمه عبدالحسین نیک گوهر نیکان 1362.

جامعه شناسی قشرها و نابرابریهای اجتماعی، سعید خدابنده لو، جهاد دانشگاهی، مشهد 1372.

روشهای علوم اجتماعی، موریس، دوورژه، ترجمه خسرو اسدی، امیرکبیر، تهران، 1362.

درآمدی بر جامعه شناسی، ماکس وبر، بروس کوئن، ترجمه محسن ثلاثی، فرهنگ معاصر، تهران، 1372.

درآمدی بر جامعه شناسی، بروس کوئن، ترجمه محسن ثلاثی فرهنگ معاصر، تهران، 1374.

درآمدی بر جامعه شناسی، یان، رابرتسون، ترجمه حسین بهروان، آستان قدس رضوی، مشهد، 1372.

ساخت اجتماعی واقعیت، پیترل، برگر، توماس، لوکمان، تجرمه فریبرز مجیدی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1375.

صحیفه امام، مجموعه آثار امام خمینی )بیانات، پیامها، مصاحبه ها، احکام، اجازات شرعی و نامه ها(، مؤسسه نتظیم و نشر آثار امام خمینی.

مجله حوزه، شماره 116/145، مقاله: حوزه در نگاه رهبری، سیدعلی نقی ایازی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1387.

هویت اجتماعی، ریچارد چنکینز، تجرمه تورج یاراحمدی، شیرازه، تهران، 1381.