پرسشنامه سنجش تحکیم بنیان و کارامدی خانواده براساس تعالیم اسلامی

هدف: سنجش تحکیم بنیان (ایمان و فضیلت گرایی، وجود عشق، مهر و محبت میان اعضای خانواده، آشنایی کامل اعضای خانواده با حقوق و وظایف خود، وجود روحیه ی صبر و پایداری و گذشت در مقابله با مشکلات) و کارامدی خانواده (اخلاقی، بینشی، حقوقی) براساس تعالیم اسلامی

تعداد سوال: 42

تعداد بعد: 7

شیوه نمره گذاری: دارد

منبع: محقق ساخته

نوع فایل: word 2007

همین الان دانلود کنید

قیمت: فقط 38000 تومان

خرید فایل نهایی کردن خرید مورد به سبد خرید اضافه شد

خانواده واحد بنیادین جوامع انسانی است که در تاریخ تکامل حیات بشر با حفظ ویژگی ها وصفات جوهری اش متناسب با هر دوره تکامل یافته است.اسلام به عنوان دین کامل و آخرین آن توجه ویژه ای به این نهاد مقدس داشته و تکالیف ، حقوق و کارکردهای عناصر آن را به دقت تعریف و مشخص کرده تا در مسیر الی الله بوده و بنیان جامعه را از انحراف ایمن سازد.در این تحقیق با استفاده از روش کتابخانه ای (اسنادی) و تحلیل محتوا با استناد به آموزه های دینی که در قرآن ، احادیث و روایات آمده با استفاده از چارچوب نظری کارکردگرایی ساختی پارسونزوتئوری ساختمان ذهنی پیر بوردیو نقش این آموزه ها را در تحکیم بنیان خانواده بررسی کردیم.نقطه حایز اهمیت اینست که در حقیقت این اشارات، قطره از دریاست وبه ناچار با توجه به رعایت ساختار مقاله در این جشنواره فقط به اندکی از این اقیانوس بیکران تمسک جستیم و همانطور که در نتیجه گیری هم اشاره شده راه رهایی از این بن بست های دوران جدید فقط و فقط ملکه ی ذهن ساختن این مفاهیم و معانی متعالی و کاربردی کردن آنها در جریان زندگی روزمره است وبه قول بوردیواین آموزه های مقدس جز ساختمان ذهنی ما بوده و کلیه اعمال ، رفتار و پندارما را جهت دهند.                               مقدمه :

خانواده واحد بنیادی زندگی بشر می باشد که با ازدواج دوجنس مخالف(مرد و زن) بر پایه ی ارزشها و هنجارهای مرسوم یک جامعه بوجود آمده و د ر طول تکامل حیات بشر همگام با تحول نیازها وابزار رفع آن (شیوه های تولید ) تغییر یافته در عین حال که جوهره ی کارکردی اش (تولید مثل،حمایت از کودکان و پیران وتربیت نسل های آتی و… ) با وجود تفاوت شکل و نحوه ی انجام آن( که متناسب با تغییر جوامع دگرگون شده )،کماکان دست نخورده باقی مانده است. در مورد این پدیده ی اجتماعی ، تعاریف مختلفی از سوی اندیشمندان گوناگون انجام شده که درکل همانندیهایی در همه ی آنها می توان یافت مواردی چون: –                     ازدواج دوجنس مخالف (نه دوجنس یکسان ؛مرد- مرد و زن- زن) –

      تایید اجتماعی یا دینی ان از سوی سایر افراد گروه یا جامعه –                     وجود هنجارهایی در تکلیف و حقوق نقش هریک از دوطرفین –                     و…  تکامل خانواده در طول تاریخ در ابعاد گوناگونی انجام شده ، بطوریکه مورگان ضمن اینکه این تطور را “ارتقایی” می داند ( نه انحطاطی) ومراحل آن را از اختلاط ازاد به خانواده ی همخون ،سپس به خانواده ی پونالوئن ودرنهایت هم به خانواده سند یا سمیک که شبیه خانواده ی امروزی است،می داند .(ساروخانی،باقر؛1381: 148) چیزی که بدیهی بنظر میرسد اینست که با پیدایی ادیان متکی بروحی ؛چون یهود، میسحیت و خصوصا اسلام خانواده جایگاه و منزلت خاصی می یابد، چرا که برداشت هستی شناسی ومکتبی از غایت زندگی بشر سمت وسویی الهی می یابد( در قالب سنت خلیفه اللهی انسان ) و اینجاست که صرف نیازهای زیستی (که در مراحل اولیه حیات بشر دلیل عمده ی برپایی خانواده ها بود ) با اهداف متعالی دیگری ( سمت و سوی خدایی یافتن و برگشت به صورت خدایی) مولفه های مهم بشر در زندگی مشترک معنوی در قالب خانواده  می شود .    بعد ازورود زندگی بشر به دوران جدید ،”مدرنیته” و مسائل منتج شده ازان (رنسانس،سکولاریسم، شهرنشینی، ماشینی شدن و…) تحولات جدید در حیات  بشر وبه تبع آن خانواده ( به عنوان عنصر بنیادی بقای زندگی جمعی و نوع بشر) بوجود آمد که می توان در مواردی چون : –    خانواده به عنوان یک واحد اقتصادی خودبسنده که حتی  تامین شغلی آتی نسلهای جدیداش را برعهده داشت در همه ی  شهرو حتی در برخی روستاها به یک واحد صرفا مصرف کننده تبدیل شد. –

      کارکرد تعلیم و تربیتی آن که در قالب آموزش غیر رسمی بود به عهده ی نهادهای مختلف گذاشته شد. –    بین محل زندگی و محل کار فاصله افتاد  و اشتغال زنان در کنار مردان مسائل خاص خودش(بازتعریف مدیر خانواده و دگرگونی درهرم قدرت ، بالا رفتن قدرت چانه زنی زنان ، پشتوانه ی مالی و به تبع ان عدم هراس از طلاق و…) را بوجود آورد. – بوجود آمدن تغییرات در نوع همسرگزینی (برون همسری)، بعدخانواده(هسته ای ) و…خلاصه کرد.  این تغییرات هم اثرات مثبت وهم منفی و ویرانگر در پی داشته به طوریکه  در کانون توجه اندیشمندان و صاحبنظران حوزه ی تعلیم و تربیت و جامعه قرار گرفته و در برنامه ریزی سیاستمداران محوریت خاص خود را داشته است. اسلام یکی از ادیانی است که توجه خاص و وافرش به نهاد خانواده ازبین مبادی ومبانی فکری اش – هم در ایات کلام الله و هم سخنان ائمه اطهار – آشکار است .  این که با تشکیل خانواده بشر نصف دیگر ایمانش را بدست می آورد یا ایه ی ” خلق لکم من انفسکم أزواجا لتسکنوا إلیها و جعل بینکم مودة و رحمة ” که رحمت موده خدا در سایه ازدواج وتشکیل خانواده تحقق می یابد،همه وهمه نشان از توجه این دین آسمانی به این نهاد مقدس است. متاسفانه در چند دهه ی اخیر نفوذ الگوهای زندگی غربی در قالب مد و انواع انتظارات فزاینده ا زطریق گستره ی ارتباطات جمعی و رسانه ای سبب شده که ” ساختمان ذهنی ” و عادتواره های سایر جوامع خصوصا جوامع اسلامی کشورمان باعث فرایند پارادوکسیکال (paradoxical) در عرصه خانوادگی شده و به چالش کشانده شود، مراجعه شمار قابل توجهی از افراد جامعه به دادگاهها به خاطراختلافات خانوادگی وطلاق (خصوصا درماههای  اولیه زندگی) گویای این تاثیرات و تاثرات و ناامن شدن خانواده ها برای کودکانی است که مشاجرات روزمره ی والدین دیگر برای انها امری عادی شده است.  این در حالی است که از لحاظ باورها و ارزشها در مورد زندگی بهنجار در فرهنگ اسلامی مان، ما دارای منابع سرشماری از آیات قرآن مجید ،احادیث و کتب هستیم، که تنها با تمرکز، مطالعه و درونی کردن این مبادی فکری و ارزشی ، می توانیم تغییرات موجود در خانواده ها را متناسب با تغییرات تحولی و تکاملی زندگی بشر ،بررسی کرده  و با ردیابی آن ، راهکارهای متناسب در جهت برون رفت از تمام  بحرانهای بوجود آمده را بیابیم. د راین راستاست  که در این جستار می خواهیم باتمرکز بر کتب آسمانی وسایر منابع دینی مان وبا تحلیل محتوای آنها مولفه ها و شاخصه های موثر در تحکیم بنیان خانواده ها  را مشخص کرده و راهکارهای برون رفت از این آسیبها  – که ممکن است اساس این نهاد مقدس را به چالش کشیده وبه خطر اندازد – را بر پایه ی این مبادی تفسیر وتحلیل کنیم. این امر خصوصا در دوران جدید که بشر با یک شکافت معرفت شناسانه مواجه بوده  و زندگی ماشینی و فرهنگ مصرف  بیش از پیش انها را در “قفس آهنین ” وبری  گرفتار ساخته ،اهمیت می یابد.   ضرورت و اهمیت تحقیق:   در باره نظام خانواده و شكل گيرى و اهميت آن رهنمودهاى فراوانى در متون دينى ما ـ اعم از كتاب و سنت ـ وجود دارد.خانواده (زن و شوهر) در قرآن كريم آياتى از آيات خدا و مايه آرامش روحى شمرده شده است، چنان كه خداوند فرموده است: ” ومن آياته ان خلق لكم من انفسكم ازواجا لتسكنوا اليها وجعل بينكم مودة ورحمة ان فى ذلك لآيات لقوم يتفكرون “. «و از نشانه هاى او اين كه همسرانى از جنس خودتان براى شما آفريد تا در كنار آنان آرامش يابيد، و در ميانتان مودت و رحمت قرار داد; در اين نشانه هايى است براى گروهى كه تفكّر مى كنند».(سوره ی روم :آیات30-21) نظام خانواده، نظام ارزشمند و محبوبى است كه در اسلام هيچ بنايى محبوبتر از آن پايه ريزى نشده است.  پيامبر اسلام مى فرمايد: “ما بنى فى الاسلام بناء اَحبّ الى اللَّه تعالى و اعزّ من التزويج .«در اسلام هيچ نهادى محبوب تر و عزيرتر از تشكيل خانواده در نزد خداوند بنا نشده است ».( صدوق،1418ه ق :257 )   و نيز فرموده است: “ما استفاد امرؤ مسلم فائدة بعد الاسلام أفضل من زوجة مسلمة، تسرّه اذا نظر اليها، و تطيعه اذا أمرها، و تحفظه اذا غاب عنها فى نفسها و ماله. «هيچ فائده اى بعد از نعمت اسلام برتر و مفيدتر از اين براى مرد مسلمان نيست كه او همسرى داشته باشد كه هروقت به او نگاه كند مسرور و شاداب گردد و هنگامى كه به او دستور بدهد اطاعت نمايد، و هر وقتى كه از نزدش برود حافظ جان خود و مال همسرش باشد».( عاملى،  1414ه ق: 23). آموزه­های دین اسلام در موضوع خانواده ، که در طول تاریخ از گسترده­ترین موضوع­ها بوده، از علمی­ترین و کاربردی­ترین آموزه­های دنیا و در بسیاری از موارد منحصر بفرد است .از جمله مباحث بسیار مهم در اسلام ، بحث ازدواج و تشکیل خانواده است .از دیدگاه اسلام و همچنین بسیاری از اندیشمندان ، خانواده نقش بی بدیلی در اصلاح و یا فساد فرد و جامعه دارد. نگرش اسلام به ازدواج و تشکیل خانواده و تداوم آن نگرشی اصیل و توام با اهتمام جدی است و بر هم زدن و یا آشفته نمودن آن جزء بدترین کارها محسوب می­شود. تاکیدش برمواردی چون : – اصل ازدواج اساس رحمت الهی قرارگرفتن :”خلق لکم من انفسکم أزواجا لتسکنوا إلیها و جعل بینکم مودة و رحمة”. – تأکید بر ازدواج :”وانکحوا الایامی منکم والصالحین من عبادکم وإمامکم إن یکونوا فقراء یغمیهم الله من فضله و الله واسع علیم “(سوره ی نور:آیه ی 32) – این اصل که خانه محل عبادت و یاد خدای متعال می باشد: “فی بیوت أذن الله أن ترفع و یذکر فیها اسمه یسبح له بالغدو والأصال …”( همان:آیه ی 36) – ” من عمل صالحا من ذکر أو أونثی و هو مؤمن فلنحیینه حیاه طیبه  …”(سوره  نحل:آیه ی 97) – “… ضرب الله مثلا کلمة طیبة کشجرة طیبة أصلها ثابت و فرعها فی السماء”(سوره ی  ابراهیم :آیه ی 24) – … همه و همه گویای اهمیت دین مبین اسلام به ارتقا افراد درچارچوب خانواده و تربیت آن می باشد.  پس با شناخت مبادی فکری ، ارزشی، و اعتقادی دین مان ،می توانیم به بسیاری از سوالات موجود درعرصه های آسیب خانواده پاسخی در خور منطق و عقلانیت داشته باشیم با این شرط که از حوزه ی نظر و تئوری به حوزه ی عمل و کاربرد وارد شده وآنها را عملا در زندگی اجتماعی مان بکار بریم.    بیان مساله :   امروزه بشر وارد هزاره ی سوم شده ،دورانی که با عناوین مختلف “مدرن” ، ” مدرنیته” ، “متجدد” و حتی در نظر عده ای دیگر به عنوان “پست مدرن” ، ” مابعد نوین”  و ” جامعه ی اطلاعاتی ” (Informeshin socity) نامیده  شده که در کل عبور از دوران سنتی حیات بشر و به قول دورکهایم ؛” گذار از جامعه ی دارای همبستگی مکانیکی به همبستگی ارگانیکی ” ویژگی عمده ی این دوران است .  انسان روابط رسمی ، سرد، و غیر عاطفی دوران ارگانیکی را جایگزین روابط رودرو ،عاطفی، غیر رسمی وصمیمانه ی “دوران مکانیکی” کرده است.گروه خویشاوندی و خانواده ی گسترده جایش را به خانواده ی هسته ای داده و در این گیرودار نظارتهای غیر رسمی و گروهی که عامل کنترل اعضایش بوده ، قدرت خویش را از دست داده و همین امر سبب گردیده که حل و فصل اختلافات از گروه خویشاوندی به دادگاهها کشیده شود .  از آنجا که جوانان تجارب و خویشتن داری برگترها را نداشته وتحت تاثیر متغیر های محیطی متنوع (چشم و همچشمی،الگوبرداری ازفیلمها،رشد فزاینده ی توقعات و…)و حتی وقایع جاری در سطح نظام جهانی(world systems)(جنبشهای فمنیستی، رشد فردیت ، مصرف گرایی و…) قرار می گیرند ،گاه تصمیمات نادرستی اتخاذ می کنند که کل زندگی آنها را تباه می کند. رشد 8درصدی نرخ طلاق در مقابل افزایش 5 درصدی ازدواج (تله تکست،26/10/1389) شاهدی بر مدعای ماست. خطری که در جهان امروز، نسل بشر را تهدید می‌کند، تقدس‌زدایی از کانون خانواده است. سران استکبار و استثمار که قداست خانواده را مانعی اساسی در برابر مطامع و خواسته‌های نامشروع خود می‌بینند، با همه توان تلاش می‌کنند در جهت تقدس‌زدایی از خانواده، فرهنگ‌سازی کنند.   تلاش برای به رسمیت شناختن خانواده‌های همجنس،  زوجهای همخانه ، خانواده اشتراکی (comony)و نیز زمینه‌سازی نظری، عملی و فرهنگی در جهت تقدس‌زدایی از خانواده از طریق برنامه‌ریزی برای گسترش عکسها و فیلم‌های ضداخلاقی در جامعه ، اصلی‌ترین عوامل فروپاشی خانواده به شمار می‌روند. سئوالی که پیش می اید اینست که:  اولا میزان رشد این بحران دربرخی خانواده ها ی کشورمان، چگونه در جامعه اسلامی مان قابل تبیین است؟  دوم اینکه چرا این آنومی (Anomi) ها روبه گسترش است ؟ – راهکارهای دینی  که می توانیم در این زمینه ها ی گسست خانوادگی در پیش گیریم کدامند؟ – و… دراین مقاله کوشش خواهیم کرد که در راستای این سئوالات با تاکید بر بعد دینی و آموزه های اسلامی مان پاسخی هرچند مختصربه سئوالات مختلفی که می تواند در این حوزه ها مطرح شود ، ارائه دهیم.         اهداف تحقیق : اهداف متعددو مختلفی در حوزه های بررسی خانواده می تواند مطرح شود که پرداختن به همه ی آنها خارج ازتوان یک محقق است .به همین جهت و با محدود کردن موضوع بررسی مان(نقش آموزه های دینی و معنوی) ودر راستای سئوالات تحقیق که در قسمت بیان مساله مطرح شد ، اهداف زیر را می توان بر این تحقیق مترتب دانست: اهداف کلی:  – مطالعه و بررسی نقش آموزه های دینی و معنوی در تحکیم بنیان خانواده اهداف جزیی: –

            مطالعه وبررسی دلایل رشد بی هنجاری های خانوادگی در ایران –

مطالعه و بررسی نقش آموزه های دینی با تاکید بر آیات قرانی در تحکیم خانواده

–                                             مطالعه و بررسی نقش آموزه های دینی با تاکید بر احادیث پیامبر اکرم (ص) و ائمه ی اطهار در خصوص خانواده –                                             ا

رائه  مدل در خصوص بی هنجاری های خانوادگی با تفسیرنظریات پارسونزو  پیر بوردیو –                                             … .   تکنیکها و روشها ی تحقیق :   این موضو ع می توانست در دو شکل مطالعات میدانی ((Field studyو اسنادی() مورد بررسی قرارگیرد ،اما با توجه به اینکه برای مطالعه ی میدانی مدت زمان در حدود حداقل 6ماه لازم است و با توجه به محدود بودن  وقت و سایر مشکلات احتمالی که ممکن است در جامعه آماری مان پیش اید( بیسوادی و عدم توانایی آزمودنی ها در تکمیل پرسشنامه ، جا نیفتادن فرهنگ تحقیق و…) با استفاده از بررسی کتابخانه ای ابتدا به فیش برداری و سپس به جمع آوری داده ها اقدام نموده و سپس با استفاده از تحلیل محتوا(Content analysis )به تبیین نقش آموزه های دینی و معنوی در تحکیم بنیان خانواده می پردازیم.   کلید واژه ها:   مدرنیته(Modernite):دوران متجدد نیز می گویند که از زمان روشنگری و رنسانس به بعد بوجود آمده و ازویژگیهای آن میتوان به مواردی چون ” افسون زدایی ،غلبه عقلانیت صوری و زوال عقلانیت ذاتی و… نام برد”. (کتاب درسی جامعه شناسی(1) پایه ی دوم انسانی) قفس آهنین : واژه ای است که وبر به اسارت انسان در زندگی ماشینی و چیرگی عقلانیت صوری در قالب دیوانسالاری ها ،بر حیات انسان اشاره دارد. (کوزر ،1379 :317) جنبش فمنیستی : جنبشهایی که براساس  نظریه هایی بوجود می آید که درآن ؛”دیدگاه انتقادی و فعالانه ای به سود زنان دارد و در پی آنست که جهان بهتری را برای زنان بسازد”.(ریتزر،1374 :460) پارادوکس: اشاره دارد به فرایندی که یک مجموعه دارای خصلت خود ویرانگری و خودتخریبی بوده و عناصر نابودی خودش را در درون خود می پروراند. (قانعی راد؛جزوه ی کلاسی) برون همسری((Exogamy: “به معنای گزینش همسراز خارج از گروه اجتماعی است که بدان تعلق داریم”. (ساروخانی،1381:28) خانواده ی هسته ای( Nuclear family): ” خانواده ای که دارای استقلال زن و شوهر در قبال والدین ،فاصله ی مکانی آنان وگذران زندگی نه در خانه ی والدین شوهریا زن بلکه در خانه ای دیگر باشد”.( همان:137) جامعه ی اطلاعاتی:جامعه ای که کاستلز به این نام فراخوانده و گستره ی رسانه ای و ارتباطی و اطلاعاتی شاخصه ی عمده ی ان است.     چارچوب نظری تحقیق:   در این بررسی سعی خواهیم کرد که تحقیق مان را با توجه به دو نظریه ی “کارکردگرایی ساختاری” پارسونز و نظریه ی “ساختمان ذهنی” پیر بوردیو تبیین کنیم. الف)کارکرد گرایی ساختاری((Struchur functionalism: این دیدگاه اشاره دارد؛ به اینکه جامعه به عنوان یک نظام اجتماعی کل از مجموعه ای از خرده نظامها و نقشهای گوناگون تشکیل شده که در ارتباط متقابل و تنگاتنگ با هم عمل کرده و هر عنصریا خرده نظام دارای کارکرد تخصصی بوده که در ارتباط با کل مجموعه عمل می کنند.هر تغییر در یکی باعث تغییر کارکردی سایر اجزا شده که در نهایت تعادل و هماهنگی به کل سیستم بازگردد. از نظر هورتون این نظریه “در پی بررسی نحوه ی ساخته شدن الگوهای رفتاری نیز می باشد،زیرا وقتی الگوههای رفتاری شکل می گیرند که از نظر کارکردی مفید باشند”(آزاد ارمکی، 1381:21) بر این اساس خانواده ، ساختی اجتماعی دارد که به خاطر کارکردهایش در طول تاریخ زندگی بشرنهادینه شده وتا الان هم واحد بنیادی زندگی بشر است.این ساختار از نقشهای شوهری – همسری(در صورت نبود فرزند) ویا نقشهای پدری و مادری و فرزندی و…تشکیل شده که هریک کارکرد معین و همسو و در ارتباط باسایر اجزا بر عهده دارد که در حالت کلی به صوت تکلیف و حقوق نقشی مشخص می شود و به صورتهای زیر ظاهر می شود: تکلیف نقش پدر-  حقوق نقش پدر تکلیف نقش مادر- حقوق نقش مادر تکلیف نقش فرزندان متناسب با جنس و سنشان- حقوق نقش فرزندان در حقیقت عملکرد هر جز یا عنصر در این مجموعه ی ساختی – اجتماعی متاثر ا ز ارزشها و هنجارهای جامعه است واز آنجا که در جامعه ما ارزشهای اسلامی بر تمام شئون زندگی مان سایه افکنده و آن را غنی نموده پس به فراخنای آن نهاد خانواده هم از این امر مستثنی نیست . با تمرکز بر این مبانی و آموزه های دینی و بازتعریف((Redefinioin مجدد آن می توانیم پاسخ بسیاری ازمسائلی که گریبانگیر خانواده ها (وبه تبع آن جامعه) شده را  یافته و با ارائه ی راهکارهای عملی ،ناهنجاری های بوجود آمده را ریشه کن سازیم.ناهنجاریهایی که هم ناشی از غفلت ما به این مبانی و هم متاثر از فرایند مدرنزاسیون ،جهانی شدن وهجوم رسانه ای فرهنگهای گوناگون می باشد.درچارچوب این تئوری مدلی که ارائه خواهیم کرد بدین قرار خواهد بود:که در آن ارتباط تنگاتنگ این نقشها را به صورت دیالکتیکی نشان می دهد.  SHAPE  \* MERGEFORMAT مادر سایر اعضا ( پدر زرگ – مادر بزرگ و…) پدر فرزندان           مدل بعدی که نقش ارزشها وآموزه های اسلامی و دینی مان در تاثیر گذاری بر سایر حوزه های زندگی اجتماعی در کنار خانواده و جهت دهی آنها به صورت دیالکتیکی نمایش داده شده است؛      SHAPE  \* MERGEFORMAT خرده نظام اقتصاد (تولیدی،توزیعی و مصرفی) نهاد خانواده ( تکالیف و حقوق نقشها – مراسمات و آیین های ازداواج-تعاملات و در کل مسائل هستی شناختی زندگی ) نهادهای سیاسی (نقشهای سیاسی و خطوط کلی جهت گیریها و برنامه های کلان و خرد جامعه هم از لحاظ داخلی وهم بین المللی) ارزشهای اسلامی و آموزه های دین (قران – احادیث و سیره ی عملی پیامبر(ص)و ائمه ی اطهار(س) ) سایر خرده نظامها و نهادها

      ب)تئوری ساختمان ذهنی :   بوردیو ساختمان ذهنی را ” ساختارهای اجتماعی تجسم یافته و ملکه ی ذهن شده ” می نامد.(ریتزر،1374:721) ریتزر هم معتقد است که این مفهوم ساختارهای تقسیم بندی شده ی عینی در ساختارهای طبقاتی و،گروههای سنی ،جنسیت و طبقات اجتماعی را منعکس می کند و به همین جهت این ساختمان ذهنی بر وفق ماهیت جایگاه افراد در جهان های اجتماعی مختلف تغییر یافته و صورت مخصوص به خود را خواهد داشت. در این میان زمینه ها و به قول گادامر “کانتکست ها”(contexts ) تاثیر گذار خواهد بود.زمینه هایی که  با انواع سرمایه ها (فرهنگی ،اقتصادی،اجتماعی ، نمادین، سیاسی و قدرت) باعث شکل گیری و جهت دهی به ساختمان ذهنی افراد می شود. به همین جهت است که افراد درجوامع مختلف و  طبقات گوناگون با دست یابی به اشکال مختلف سرمایه به صورت خاص عمل می کنندوهنجارهای درون گروهی خاص خویش رادارند؛اعم از گویش،آداب ورسوم،سفره ی غذایی ، البسه و… . در اینجاست که اسلام با شعار برادری و برابری می تواند این گروهها را زیر لوای واحدی گرد آورده وباهستی شناختی الهی ودینی از فاصله ها و اختلافات کاسته و امت الهی را به هم نزدیک سازد .آموزه ها و ارزشهای دینی می تواند با تاثیر گذاری در ساختمان ذهنی افراد جامعه از هر قوم و قبیله و نژادی و با هر نوع جنسیتی ،آنها را مطابق با مسئولیت الهی و خلیفه الهی بار آورده و از شدت اختلافات بکاهد.  البته آموزه های اسلام و شیعه به تفاوتهای جنسیتی،سنی و فردی افراد توجه داشته وازآنها انتظارات منطقی و متناسب با استعدادهایشان داشته است.   با توجه به مواردی که گفته شد می توان مدل زیر را در این راستا ارائه داد که در آن چگونگی تاثیر آموزه های دینی برساختمان های ذهنی کنشگران جامعه و به تبع آن سمت وسوی الهی یافتن زندگی به وضوح نمایان است   :      SHAPE  \* MERGEFORMAT ساختمان ذهنی اعضای جامعه و خانواده ها (تاثیر پذیری رفتار و تکالیف وحقوق نقشها و عمل به انها بر اساس این آموزه ها) آموزه های دینی اسلام و شیعی و سیره ی عملی پیامبر(ص) وامامان(ع)  (گذشت، صبر ، کسب روزی حلال ،احترام ،دیانت و ایمان و…) زندگی هدفمند با صلح وصفا و محبت در راستای اهداف غایی الهی

  نقش آموزه های دینی ومعنوی در تحکیم بنیان خانواده:   با توجه به حملات فرهنگ غربی در جامعه ی اطلاعاتی و “دهکده ی جهانی ”  ، توجه و تمرکز بر بیانات گهربار کتاب الله ومعصومین و بزرگان معرفت در خصوص لزوم توجه و حفظ نهاد خانواده بیش ازپیش اهمیت می یابد. به همین جهت است که در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در اصل ۱۰ آمده: «از آنجا که خانواده واحد بنیادی جامعه اسلامی است، همه قوانین و مقررات و برنامه‌ریزیهای مربوط باید در جهت آسان کردن تشکیل خانواده، پاسداری از قداست آن و استواری روابط خانوادگی بر پایه حقوق و اخلاق اسلامی باشد». از انجا که بهترین راهکار حل مشکلات یک سیستم باز شناخت عمیق اجزا و عناصر و روابط فیمابین آنهاست ، در این قسمت کارمان را به شکل گیری نهاد مقدس خانواده و سپس ادامه روند آن در طول حیات کنشگران معطوف کرده ودر هر مرحله آموزه ها و مبانی مرتبط با آن که در کتاب آسمانی  ، بیانات پیامبر(ص) ،ائمه معصومین و بزرگان دین  آمده، بازگو خواهیم کرد.توجه،عمل و ملکه ذهن کردن این مبانی بطور قطع می تواند یک زندگی آرمانی درپیداش و ادامه ی آن و در عین حال حافظ آن ازانواع آسیب هایی که گریبانگیر اکثر خانواده ای غربی است ، را نوید دهند.     الف ) تعالیم دینی در شکل گیری خانواده(قبل از ازدواج):   1-   شناخت متقابل از هم :   از آنجا که زندگی مشترک اکثرا یک نقشه ی کلان زندگی (تا آخر عمر)می باشد شناخت عناصر تشکیل دهنده ی آن(مردان وزنان ) از یکدیگر  اساسی وحیاتی است چرا  که در سایه ی این شناخت فهم و علایق و انتظارات طرفین مشخص بوده و این امرضامن یک زندگی مشترک بادوام خواهد بود. این شناخت باید در ابعاد گوناگون عاطفی،شناختی،ویژگی های منحصر به فرد شخصیتی،خانوادگی و سلیقه ای و… باشد .دین ما هم موارد متعددی از این شناخت را در مبانی اش دارد که فهم و عمل به ان می تواند چاره ساز بسیاری ازمسائل و مشکلات باشد؛  در اسلام تأکید زیادی بر کفو بودن زن و شوهر شده است [الطیبات للطیبین والطیبون للطیبات(سوره ی روم:آیه ی 6]و بهتر است زن و مرد در ویژگیهای مناسب برای ازدواج مشابه و همتای هم باشند. امام جعفر صادق عليه السلام مي فرمايند: “انما المرا قلاد فانظر تتقلد” « همانا زن همانند گردنبندي است كه بگردن انسان افكنده مي شود, انديشه كن ببين چه چيزي را به گردن خود مي افكني»(مستدرك الوسائل , ج2  : 535) امام حسین(ع) نیز می فرمایند:”لاتـَرفع حــاجَتَک إلاّ إلـى أحـَدٍ ثَلاثة: إلـى ذِى دیـنٍ، اَو مُــرُوّة اَو حَسَب” « جز به یکى از سه نفر حاجت مبر: به دیندار، یا صاحب مروت، یا کسى که اصالت خانوادگى داشته باشد».(تحف العقول، : 251)             2- سهل گیری درمراسمات ازدواج:   پاي بند شدن به رسومات موهوم و خيالي و سنگين كردن هزينه هاي ازدواج و توقعهاي بي مورد يكي ازموانع اجراي ازدواج در اجتماع است. بر آوردن آرزوهاي بيجا و تشريفات زائد با هزينه هاي كمرشكن موضوع ازدواج را ناممكن و يا دشوار ساخته است. گرفتن یک مهریه سنگین وبیش از اندازه ی معقول آن ،خود یکی از موجبات بهم زدن آرامش در خانواده هاست.آسیب های روحی و اجتماعی این مسئله برای خانواده بسیار می تواند اثرگذار باشد. فلسفه گذاشتن مهر برای زن طبق نظر قران کریم چیزی جز هدیه و پیشکشی نیست.  زیرا قرآن می فرماید: ” واتو النساء صدقاتهن نحله”: «ومهر زنان را بطور کامل بعنوان یک بدهی (عطیه)به آنان بپردازید» . (سوره ی نسا:آیه ی 4 ) در این زمینه پیامبراکرم (ص) فرموده اند: “بهترین مهریه سبکترین آن است” . (بحارالانوار،ج103: 237) امام باقر(ع) نیز در روایتی فرموده: زني حضور پيامبر خدا رسيده عرض كرد: مرا شوهر دهيد. پيامبر خدا فرمودند: كيست كه با اين زن ازدواج كند شخصي بلند شده و آمادگي خود را اعلان كرد. پيامبر از آن مرد سوال نمود: براي مهريه چه داري مرد گفت: چيزي ندارم, آنگاه رسول خدا فرمودند: آيا چيزي از قرآن بلدي جواب داد: بلي, رسول خدا(ص ) فرمود: بعنوان مهريه مقداري از قرآن را به وي تعليم بده . (وسايل الشيعه , ج 14 : 195) 3- عدم برتری طلبی نژادی – طبقاتی ازموانع رشد و توسعه ی خانواده ها خصوصا وقتی که طرفین از لحاظ امکانات زندگی همسان نباشند،سرکوفت زدن ازاین جنبه های مادی است .این در حالیست که از نظر اسلام تنها ملاک برتری تقواست. امام صادق (ع) مي فرمايند: پيامبر خدا براي شكستن سنت هاي غلط و موهوم جاهليت, مقداد را كه از جهت مادي مردي تهي دست و غلامي سياه پوست بود, با يك دختر سرشناس بنام «ضباعه » كه فرزند شخصيت بزرگي چون زبيربن عبدالمطلب بود تزويج نمود, تا مردم ديگر نيز دراين نوع كارها به پيامبر خود تاسي نموده و بدانند كه شريفترين افراد در پيشگاه الهي پرهيزگارترين آنان است , نه ثروتمندان و اشراف .  (بابازاده،1378 : 155) 4- استقلال در انتخاب همسر یکی از دلایل فروپاشی خانواده ها ازدواج فرمایشی می باشد. یعنی فقط نظرات والدین ملاک وصلت باشد در امری که در ان زوجین بدون شناخت خلق و خوی هم و ویژگی های عاطف – شخصیتی باید تا آخر عمر در کنار هم بوده و باهم بسازند.در حالیکه با توجه به بالا رفتن سطح آگاهی و تحصیلات جوانان و تاثیرات زندگی مدرن و شهرنشینی ورسانه های جمعی این نوع ازدواج مصداق “آب در هاون کویدن” است.قرآن اشکارا با اشارات متعدد به وجود اختیار و انتخاب و قوه تفکر و تعقل در انسان در کنار ارج نهادن به جایگاه پدر ومادر وامر مشورت در کارها به جهت گیری ترکیبی با احترام به امرانتخاب راه روشن را پیش روی ما قرار داده است.” و امرهم شورا بینهم و.. “.(سوره ی شورا :آیه ی 38)    قالَ: ابن ابى يعفور مى گويد به حضرت صادق عرضه داشتم، من براى ازدواج زنى را انتخاب كرده ام و پدر و مادرم ديگرى را، تكليف من چيست؟ فرمود: ” إِنّى أُريدُ أَنْ أَتَزَوَّجَ إِمْرَأَةً وَ إِنَّ أَبَوَىَّ أَرادا غَيْرَها، قالَ: تَزَوَّجِ الَّتى هَوَيْتَ وَ دَعِ الَّتى هَوى أَبَواكَ ” . « آن را كه خودت دوست دارى اختيار كن، و آن را كه پدر و مادر پسنديده اند رها كن».(بحارالانوار، ج 103: 235)     5-قداست و انگیزه   بطور کلی در اسلام نوع انگیزه در رفتار بسیار مهم و پیروی از هوی ­نفس که انگیزه­ای نامقدس است ، به شدت مذموم است . این امر تا حدی مهم است که خداوند تبارک و تعالی ، سکونت در بهشت را به عنوان پاداش خودنگهداری و بازدارندگان نفس از خواهشها، معرفی فرموده، می­فرماید : ” و أما من خاف مقام ربه و نهی النفس عن الهوی فإن الجنة هی المأوی ” .(سوره نازعات: آیه ی 40و 41 ). داشتن انگیز­های مقدس که در آموزه­های دین ما هم بدان مکرر اشاره شده ، بدون مبارزه با هوی نفس ممکن نیست.  فرمایشات امیرالمؤمنین علیه السلام  در موارد زیر گویای این امر است  :   “1.مخافة الهوی شفاء العقل 2.من خالف هویه أطاع العلم 3.حفظ العقل بمخالفة الهوی و العزوف عن الدنیا 4.رأس الدین مخالفة الهوی 5.ملاک الدین مخالفة الهوی 6.رأس العقل مجاهدة الهوی 7.خالف الهوی تسلم 8.خالف نفسک تستقم 9.غالب الهوی مغالبة الخصم خصمه 10.ضادوا الشهوة مضادة الضد ضده و حاربوها محاربة العدو عدوه و … ” . (غررالحکم و دررالکلم :159) 6-عفت : عفت چه قبل از ازدواج و چه بعد از ازدواج یکی از علل اساسی تحکیم بنیان خانواده می­باشد .به این معنای که مرد و زن ، همسر دومی را ندیدیده و نبینند و اشباع عاطفی خارج از محدوده همسر خود نداشته باشند . برای پی بردن به اهمیت موضوع همین بس که خداوند تبارک و تعالی به کسانی که توان مالی برای ازدواج را ندارند با دستور صریح تنها توصیه به خویشتنداری و عفت می­نمایند و می­فرماید : ” ولیستعفف الذین لا یجدون نکاحا حتی یغنیهم الله من فضله “. «و کسانی که وسایل ازدواج را نمی­یابند پاکدامنی ورزند تا وقتی خداوند آنها را از فضل خود بی­نیاز سازد ».(سوره نور: آیه 33) ودر تمجید خویشتنداران می فرماید: “والذین هم لفروجهم حافظون إلا علی ازواجهم او ماملکت أیمانهم فإنهم غیر ملومین”.«و آنانکه نگهدارنده ی دامن خود هستند مگر بر زنان وکنیزان [به عقد درآورده ی] خویش که آنها غیر ملامت شده هستند».(سوره ی معارج:آیه ی 29و30). اگر عفت و خویشتنداری نفع عظیم نداشت و اکثر قریب باتفاق مردم قدر امساک خود را نداشتند ، خداوند تبارک و تعالی در این آیه بدون ذکر طبقه خاص و بدون استثناء اینگونه باصراحت و قاطعیت دستور به خودنگهداری نمی­داد درحالیکه خود می­فرماید :  ” لا یکلف الله نفسا إلا وسعها ” «خداوند هیچ کس را تکلیف نمی کند مگر به قدر توانایی او»(سوره ی بقره:آیه ی286 ) و همچنین ؛ ” یرید الله بکم الیسر ولایریدبکم العسر” «خداوند برای شما حکم را آسان خواسته و تکلیف را مشکل نگرفته است». (سوره ی بقره:آیه ی185) امام صادق علیه السلام نیزاز امام علی (ع) نقل می کند که ایشان  فرمودند: ” أفضل العباده العفاف ” .«رترین عبادات عفت است».(الکافی ج 2 :178)   ب)نقش آموزه های دینی در تحکیم بنیان خانواده در طول زندگی: پس از تشکیل خانواده و برگزاری مراسم مقدس ازدواج،اسلام به عنوان راهنما ومنجی و چراغ سعادت ،زوجین را بی تکلیف و سرگردان نمی گذارد و در قالب انواع آیات ، احادیث و سیره ی عملی بزرگان معصوم و فقها، تکالیف و حقوق هریک از زوجین را به صورت دقیق ترسیم می کند تا این نهاد مقدس از انواع بلایا و مصیبتها به دور باشد.گفتنی است که این آموزه ها به دو صورت تنذیر و ابشار (تنبیه و نهی  – پاداش و تشویق ) ارائه شده تا سرانجام عاملان و نافیان این مضامین مقدس ترسیم شود.این امر در حقیقت ضمانت اجرایی این مفاهیم بوده و نشان از توجه این دین آسمانی به ظریفترین نکات در تعلیم وتربیت وهدایت بشرمی باشد .یعنی اشاره به مواردی در مورد حیات و نوع زندگانی مطلوب انسان که حدود  1500سال پیش(ظهور اسلام) انجام شده و امروزه اندیشمندان روانشناسی و رفتار گرای غرب با آب وتاب آن را تئوریزه کرده وبه عنوان برتری علمی خود به خورد جهانیان می دهند.در این قسمت از بیشمار آیات و احادیث دراین زمینه به فراخور تحقیق مان به ذکر مواردی بسنده می کنیم.     1)عوامل ایجاد عشق در خانواده: عشق اعضای خانواده به همدیگر عامل انسجام نظام خانواده است .با توجه به اینکه زندگی در این جهان مادی همراه با سختی و نیازمند تلاش و کوشش افراد است این عشق می تواند مشوق اجزا این نظام در کار کردها ومسئولیتهایش باشد. کارسخت  پدردر طول  روزو وظایف سنگین خانه داری و تربیت فرزندان توسط مادرتنها در سایه ی این عشق و محبت که نمودی از عشق خداوند به کل کائنات است ، میسر می شود..روایات و احادیثی بیشمار ی در مکتب آسمانیمان که ابعادی از این نیاز فطری بشر برای ادامه حیات و صیانت ذات و مسئولیت الهی را بازگومی کنند مواردی چون؛  1-1 ) ایمان : امام صادق علیه السلام فرموده اند: ” هركس به خاطر خدا دوست بدارد و به خاطر خدا دشمن بدارد و به خاطر خدا عطا كند، از كسانى است كه ایمانش كامل شده است ” .( دارالسلام ج 3: 326) امام باقر علیه السلام نیز فرموده اند: ” اگر خواستى بدانى در تو خیرى هست ، به دلت نگاه كن ، اگر فرمانبرداران را دوست دارد و از اهل معصیت خدا بدش مى آید ، در تو خیرى هست و خداوند تو را دوست دارد.و اگر از اهل اطاعت بدش مى آید و از اهل معصیت خشنود است ، در تو خیرى نیست ، و خداوند از تو ناخشنود است ، و (بدان ) كه هر كسى با دوست خود خواهد بود “.( همان: 327 )  ودر جای دیگر  فرموده: « هر كس كه معیار محبت و دشمنى او دین نباشد دین ندارد ».( همان : 333) 2-1) احسان و نیكى:  حضرت على علیه السلام فرمودند: ” بالاحسان تملك القلواب  ” «با احسان و خدمت ، دلها را مى شود مالك شد»، و در حدیث دیگرى فرمود: «با احسان و نیكى مى شود افراد را خرید و بنده كرد».( دارالسلام ج 3، ص 337 و 338) برای احسان و نیکی چه کسی بهتر از نزدیک ترین افراد در زندگی که همان خانواده و بخصوص همسر مان است. 3-1) اظهار محبت: پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله فرمودند: «مرد وقتى به زنش بگوید دوستت دارم ، این سخن هرگز از دل او بیرون نمى رود».( وسائل الشیعه ج 14 : 10). مردى به امام باقر عرض كرد: من فلانى را دوست دارم ، حضرت فرمودند: «او را از این دوستى آگاه كن ، كه براى دوام مؤ ثرتر و در الفت بهتر است» .( دارالسلام ج 3: 373 و 380 و 402 و 427.).   4-1) صورت گشاده و خندان: باوجود مشکلات کاری و مادی والدین نباید خستگی و مشکلات خود را به داخل خانه بیاورند چرا که برخی  از نزاع های خانوادگی  از این امر ناشی می شود.در این  مواقع فرزندان  نیزبایستی مراعات کرده  و تاحد امکان تصمیمات و خواسته های خود را به یک زمان مناسب موکول کنند .آموزه های دینی مان نیز به این امر توجه کرده و یک اصل روانشناختی که “خنده خنده می آورد” و نیز ” اینکه حتی ادای خوشحال ها را در آوردن  باعث راحتی اعصاب میشود” رادر بطن مبانی خود داراست. ازجمله اینکه : حضرت على علیه السلام مى فرمایند: ” حسن البشر اول العطاء و اسهل السخاء ” «رخسار نیكو اولین هدیه و راحت ترین بخشش است» ودر جای دیگر فرمودند:«صورت گشاده ی تو اول نیكى تو است ، و دلالت بر بزرگوارى تو مى كند ، صورت باز آتش دشمنى را خاموش مى كند ، صورت باز و گشاده ریسمان محبت است ، كار نیك و صورت باز، محبت مى آورد و انسان را به بهشت مى رساند ، صورت گشاده ، روش هر آزاده است . ( همان ج3: 380 و 402 و 427)   5- 1)دست دادن :  پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله فرمودند: ” تصافحوا فان المصافحة تزید فى المودة ” .«به یكدیگر دست بدهید كه محبت را زیاد مى كند».( همان،ج 3 : 386) حضرت صادق علیه السلام فرمود: به یكدیگر دست بدهید كه كینه را از بین مى برد.( همان، ج 3:  387) 2- تکالیف و حقوق نقش اعضای خانواده در قبال همدیگر: از عوامل موثر درتحکیم بنیان خانواده می توان به میزان آشنایی اعضای آن از حقوق و تکالیف نقش خود اشاره کرد ؛چرا که در سایه ی این امر نظم ، احترام متقابل ،توسعه ی انسانی وکارکرد مطلوب نظام خانواده میسر خواهد شد .دین مان سرشار از آموزه های اوامری و نواهی در این حوزه هاست تا اعضایش با کاربست آن در مسیر هدایت الهی قرار گرفته و خیر هر دو جهان را نصیب خویش سازند. در اینجا سعی خواهیم کرد که به خاطر مقتضیات این مقاله به تناسب هر نقش ،اشاره کوتاهی به دریای عظیم معرفتی اسلام(آیات قرانی و بیانات گهربارپیامبر(ص) )و شیعه(بیانات دلنشین ائمه ی اطهار ) داشته باشیم؛ والدین: خداوند درقرآن در مورد نیکی به پدر ومادر می فرمایند: ” وان اشکرلی ولوالدیک ” «شکر گذار من وپدرت ومادرت باش»(سوره ی لقمان:آیه ی 14) ونیز ؛«خدا را بپرستید وبه او شرک نورزید و به پدر ومادر احسان کنید»(سوره ی نسا:آیه ی36) احسان رفتاری وگفتاری نسبت به والدین: « وپروردگار تو فرمان موکد داد که جز او را نپرستید و به پدر ومادر احسان کنید وچون به پیری رسیدند با ایشان با درشتی ودور از ادب سخن مگوی بلکه سخنان تو با آنها آمیخته با احترام باشد واز روی لطف ورأفت در برابر آن دو تواضع کن و دعاگویشان باش و بگو پروردگار من والدین مرا مورد لطف خود قرارده چنانکه از کوچکی مرا پرورش دادند. »   (سوره ی اسراء: آیه ی23و24) اما قرآن مجید تأکید می کند که در این موقع فرزند نباید اظهار خستگی نماید وآخ نگوید و طوری نباشد که پدر و مادر پیر او احساس کنند که فرزندشان از خدمت کردن به آنان خسته شده است لذا می فرمایند: « با درشتی با آنان سخن مگوی».(سوره ی اسرا ء:آیه ی36). احسان مالی: «بر شما این وظیفه نوشته شده است که هریک از شما به هنگامی که مرگش فرا رسید اگر بعد از خود مالی بر جای نهاده چیزی از آن را برای والدین و نزدیکان خود به گونه ای خوب وصیت کند .»(سوره ی بقره: آیه ی180) یا در آیه دیگر می فرماید : «از تو می پرسند در چه راهی مال خود را صرف کنیم بگو آنچه را صرف می کنید در گام اول برای والدین باشد ونزدیکان و خویشان».(همان:215) 1-2) تکالیف نقش مردان: رسول اكرم صلى الله علیه و آله : “یا على: لا یَخدِمُ العِیالَ إلاّ صِدّیقٌ أَو شَهیدٌ أَو رَجُلٌ یُریدُ اللّه  بِهِ خَیرَ الدُّنیا وَالخِرَةِ “؛ «یا على: به خانواده خود خدمت نمى كند مگر صدّیق یا شهید یا مردى كه خداوند خیر دنیا و آخرت را براى او مى خواهد.»(بحارالأنوار، ج132:104) امام صادق علیه السلام : ” إنَّ المَرءَ یَحتاجُ فى مَنزِلِهِ وَعِیالِهِ إِلى ثَلاثِ خِلالٍ یَتَكَلَّفُها وَإن لَم یَكُن فى طَبعِهِ ذلِكَ: مُعاشَرَةٌ جَمیلَةٌ وَسَعَةٌ بِتَقدیرٍ وَغَیرَةٌ بِتَحَصُّنٍ ” «مرد در خانه و نسبت به خانواده اش نیازمند رعایت سه صفت است هر چند در طبیعت او نباشد: خوشرفتارى، گشاده دستى به اندازه و غیرتى همراه با خویشتن دارى. »(تحف العقول:) رسول اكرم صلى الله علیه و آله : “خَیرُ الرِّجالِ مِن اُمَّتىَ الَّذینَ لایَتَطاوَلُونَ عَلى أَهلیهِم وَیَحِنُّونَ عَلَیهِم وَلا یَظلِمُونَهُم ” «بهترین مردان امّت من كسانى هستند كه نسبت به خانواده خود خشن نباشند و اهانت نكنند و دلسوزشان باشند و به آنان ظلم نكنند.»(مكارم الأخلاق: 216و 322) 2-2)حقوق مردان: پیامبر(ص) فرمودند: «اگر قرار بود دستور دهم کسی در برابر کسی سجده کند حتما به زن دستور می دادم که به شوهرش سجده کند .»(الکافی ،ج5: 508) امام صادق ع فرمودند: «ملعون است ملعون است آن زنی که شوهر خود را بیازارد و غمگین کند و خوشبخت است آن زنی که شوهر خود را احترام نهد و آزارش ندهد و در همه حال از او فرمان برد.»(بحارالانوارج103 :251 ) 3-2) تکالیف نقش زنان: خداوند  در خصوص ویژگی های زنان الگوی مسلمان می فرماید: “فالصالحات ، قانتات ، حافظات للغیب بما حفظ الله ” «پس زنان شایسته ومطیع در غیبت مردان حافظ حقوق شوهران باشند وآنچه را که خدا به حفظ آن امر فرموده نگهدارنده .»( سوره نساء :آیه 34) امیر المومنین علی (ع)در حکمت 136نهج البلاغه در خصوص جهاد و نقش زنان می فرماید : “جهاد المراه حسن التبعل ” «جهاد زن ، نیکو همسرداری (شوهرداری و مادری )است. »  پیامبر گرامی اسلام صلّی‌الله علیه وآله فرموده: ” علی‌ها ان تتطیّب با طیب طیب‌ها و تلبس احسن ثیاب‌ها و تزیّن با حسن زینت‌ها و تعرض نفس‌ها علیه غدوة و عشیّة  “. «بر زن لازم است که بهترین عطر خود را به کار برد و بهترین لباس را بپوشد و به زیباترین شکل زینت کند و خود را صبح و شام بر شوهرش عرضه نماید. »(وسائل الشّیعه، ج14: 113 ) 4-2)حقوق زنان:  در مقابل،شوهر نیز در برابر همسرش وظایفی دارد که باید آنها را انجام دهد.دراصل ۲۱قانون اساسی کشورمان در مورد حقوق زنان آمده : دولت موظف است حقوق زن را در تمام جهات با رعایت موازین اسلامی تضمین نماید و امور زیر را انجام دهد: 1-ایجاد زمینه‏های مساعد برای رشد شخصیت زن و احیای حقوق مادی و معنوی او. 2-حمایت مادران، بالخصوص در دوران بارداری و حضانت فرزند، و حمایت از کودکان بی‌سرپرست. 3-ایجاد دادگاه صالح برای حفظ کیان و بقای خانواده. 4-ایجاد بیمه خاص بیوگان و زنان سالخورده و بی‏سرپرست. 5-اعطای قیمومت فرزندان به مادران شایسته در جهت غبطه آنها در صورت نبودن ولی شرعی.  رعایت حقوق زن بسیار در اسلام مورد سفارش واقع شده است تا جایی که پیامبر(ص) فرموده اند: «جبرییل پیوسته مرا درباره زن سفارش می کرد تا جایی که گمان بردم طلاق او جایز نیست مگر در صورت ثابت شدن فحشا.» (بحارالانوار،ج 103  :251) ونیز فرموده اند:«حق زن به شوهرش آن است که شکمش را سیر کند و بدنش را بپوشاند.»(همان:253) 5-2)تکالیف نقش فرزندان: قرآن خطاب به مومنین می فرمایند : «کودکان شما چه به سن بلوغ رسیده باشند وچه نرسیده باشند سه بار در روز باید از شما کسب اجازه کنند پس از نماز صبح ونیمروز وبعد از نماز عشاءاین سه وقت خصوصی برای شماست در غیر این سه وقت گناهی بر شما وبر آنان نیست بر گرد یکدیگر بچرخید وبا هم معاشرت کنید».(سوره ی نور:آیه ی 58) رسول اكرم صلى الله عليه و آله : ”  إذا أرادَ اللّه  بِأهلِ بَيتٍ خَيرا فَقَّهَهُم فِى الدّينِ وَوَقَّرَ صَغيرُهُم كَبيرَهُم وَرَزَقَهُمُ الرِّفقَ فى مَعيشَتِهِم وَالقَصدَ فى نَفَقاتِهِم وَبَصَّرَهُم عُيُوبَهُم فَيَتُوبُوا مِنها  ” «هرگاه خداوند براى خانواده اى خير بخواهد آنان را در دين دانا مى كند، كوچك ترها بزرگ ترهايشان را احترام مى نمايند، مدارا در زندگى و ميانه روى در خرج روزيشان مى نمايد و به عيوبشان آگاهشان مى سازد تا آنها را برطرف كنند.»(نهج الفصاحه:147)   6-2)حقوق فرزندان:   – ابراز علاقه به کودکان؛ امام صادق می فرمایند: «کودکان خود را زیاد ببوسید زیرا بوسیدن شما درجه ای(پاداش) دارد». (وسایل الشیعه ج5: 26) – برخورد توام با احترام؛  پیامبر فرموده اند: «به کودکان خود احترام بگذارید وبا آداب وروش پسندیده با آنها رفتار کنید.»(بحارالانوار     ج 23: 114) ونیز؛« خدای رحمت کند کسی را که در نیکوکاری و نیکی به فرزندش کمک کند سئوال شد چگونه فرزند خود را در نیکی کمک کند؟ فرمود: آنچه در توانایی کودک است و برایش میسر است از او بپذیرد و آنچه انجام ندادنش برای کودک دشوار است از او نخواهد و او را به گناه وطغیان و کارهای احمقانه وادار نکند.»(کلینی 6/50) امام سجاد می فرمایند: «حق کودک تو بر تو این است که بدانی وجود او از توست و بد و خوب او در این دنیا به تو ارتباط پیدا می کند و باید بدانی که در سرپرستی او مسئولیت داری و مسئول هستی که او را به بهترین وجه تربیت کنی و بر عهده توست که او را به خداوند بزرگ راهنمایی کنی.»(مکارم الاخلاق :233) – عدم کاربرد زور و خشونت در آموزش آداب رسوم؛ امام علی ع فرموده اند: «آداب ورسوم زمان خود را با فشار وزور به فرزندان خویش تحمیل نکنید زیرا آنان برای زمانی غیر از زمان شما آفریده شده اند.»(شرح نهج البلاغه ج 20 :267)   7-2) شورچشمی و خیانت، بلایی خانمانسوز برای بقا خانواده :   امروزه یکی از آسیبهای جدی که بنیان خانواده  را تهدید می کند شور چشمی و خیانت هریک از زن و مرد می باشد.متاسفانه عده ای باتماشا و الگوبرداری از فیلمهای مبتذل غربی از طریق رسانه های ماهواره ای امنیت و حیثیت خانواده ها ی خود را زیرسئوال می برند. فیلمهایی که با تاسی به فرهنگ مبتذل غربی ساخته شده ودر به انحراف کشاندن سایر جوامع خصوصا مسلمان چه در بین مجردان وچه متاهلان نقش اساسی داشته و قسمتی از پروسه ی “شبیخون فرهنگی” آنهاست. راهکار و درمانی که اسلام تجویز می کند بیداری ایمان و وجدان ، عذاب اخروی و زود گذر بودن این لذایذ شیطانی است. در این مورد احادیث و روایتهای بیشماری از معصومین نقل شده از جمله : رسول اکرم صلّی‌الله علیه وآله فرمود: ” اذا با تت المراة هاجرة فراش زوج‌ها لعنت‌ها الملائکة حتّی تصبح “. «زنی که دور از بستر شوهرش شب را به روز آورد فرشتگان تا صبح او را لعنت می‌کنند.» (نهج‌الفصاحه:  187) و  ”  اشتدّ غضب الله علی امراة ذات بعل ملات عین‌ها من غیر زوج‌ها  “«خشم خدا شدید است بر آن زن شوهرداری که چشم خویش را با نگاه به اجانب پر کند. »(بحارالانوار، ج101: 39)   8-2)راهکارهای دینی در حل اختلافات خانوادگی :   دعوای خانوادگی امریست که ممکن است برای هر خانواده ای پیش آید مهم نحوه ی مدیریت و حل آنست.چرا که گاه یک امر پیش پا افتاده بنیان خانواده ای رااز هم پاشیده است. در اینجا مواردی ازآموزه های دینی مرتبط با این موضوع را بیان می کنیم :  اصل حكميت: خداوند در قرآن مى فرمايد: “و ان خفتم شقاق بينهما فابعثوا حكماً من أهله و حكماً من أهلها إن يريدا إصلاحاً يوفق الله بينهما إن الله كان عليماً خبيراً” «چنانچه بیم آن دارید که نزاع و خلاف سخت بین آنها پدید آید از طرف کسان مرد و کسان زن داوری برگزینید و… . »( سوره نسأ: آيه 35)   اصل خويشتن دارى و سازش: خويشتن دارى و سازش اگر نتيجه مطلوب و عقلانى به دنبال داشته باشد از صفات نيكو و ارزشمندى خواهد بود كه در بسيارى از درگيرى ها مى توان آن را به كار گرفت. قرآن كريم از اين اصل به عنوان يك راهكار اساسى براى رفع مشكلات ياد كرده است;  آن جا كه مى فرمايد:  ”  و ان امرأة خاف من بعلها نشوزاً أو إعراضاً فلا جناح عليهما أن يصلحا بينهما صلحاً و الصلح خير ”  «هرگاه زنى نگران طغيان و سركشى و يا اعراض و كناره گيرى همسرش بود منعى نيست از اين كه با هم صلح كنند كه سازش در هر حال بهتر است. » ( سوره نسأ: آيه ی128)   اصل رفتار نيك: بناى خانواده با فداكارى زن و مرد نسبت به همديگر و رفتار پسنديده آنان پايدار مى گردد. خداوند متعال در قرآن كريم به مردان دستور مى دهد: ”  وعاشروهن بالمعروف  ” ( سوره نساء:آيه 19ی) «با زنان به خوبى معاشرت كنيد.» گرچه آيه خطاب به مردان است، ولى از آن جا كه رفتار پسنديده يك صفت خوب و كمال براى انسان است، مى توان گفت زنان هم از اين قاعده مستثنا نيستند، بلكه آنان نيز در تعامل با شوهران شان بايدرفتار پسنديده داشته باشند. هم چنان كه رسول اكرم(صلى الله عليه وآله)فرمود: «هر مردى كه به همسرش بگويد تو را دوست دارم، اين گفتار هيچ وقت از قلب او نمى رود(وسائل الشيعه، ج 14: 10) امام صادق(عليه السلام) فرمود: «خدا رحمت كند بنده اى را كه ميان خود و همسرش روابط نيكو برقرار كند; زيرا خداوند سرنوشت زن را به دست او سپرده و او را موظف به سرپرستى وى ساخته است.» (روضة المتقين، ج 8: 377)   استنتاج: از  مجموع آیات ، احادیث، وروایات و کتب معارفی می توان گفت که اسلام و شیعه نسبت به حیات انسان بصورت عام و خانواده ها به صورت خاص عنایت ویژه داشته و حتی به ریزترین مسایل موجود در این باره پرداخته وموردی بی پاسخ نگذاشته و این ناشی از مبادی هستی شناختی ورسالت خلیفه الهی انسان در این مکتب است. اگر ما امروزه در جامعه ی دینی مان شاهد برخی بی هنجاریها و گسست درخانواده و سایر حوزه ها  هستیم ،در حقیقت حاصل غفلت و بی توجهی ما از مبانی الهی و دینی هست.سایه ی زندگی مصرفی و لهو لعب غربیها بر حیاتمان ، ما را از اهداف غایی فلسفه ی زندگی در مکتب الهی بدور ساخته است .می توان چنین استنباط کرد که بین اهداف و ابزارهایمان جاجایی ایجاد شده بطوریکه ابزار جای اهداف را گرفته و” زیست جهان حیاتی ” ما را فقیر و تهی کرده و به موجوداتی مصرفی تدیل شده و از مسیر هدایت در بزرگراه دیانت و معنا – که مسیر انبیا و اولیای الهی است – فاصله پیا کردیم . اما این پایان راه نیست و ما همچنان با تاسی از آموزه ای دینی مان و پیروی از راه انبیا و اولیا با اتکا به رهبری ولایت فقیه با احیاگری و اینکه “مامی توانیم” کماکان به عنصری فعال و مثبت در جهت رسالت الهی مان تبدیل شویم.در این مقاله سعی کردیم ضمن اشاره به ضرورت و چرایی مساله با تقسیم آنومی ها به مسائل پیش آمده در ارتباط با قبل از ازدواج و حین ادامه زندگی که ممکن بود خانواده (این واحد بنیادین جامعه) را در معرض تهدید و بیماری قرار دهد با عنایت  به آیات و احادیث و سیره  معصومین(ع) و آموزه های برگرفته از اسلام و مکتب شیعه ، مواردی از راهکارها در جهت تحکیم بنیان خانواده ارائه دهیم.نقطه ای که حائز اهمیت است ؛اینکه صرف خواندن طوطی وار این مبانی و آموزه ها مشکلی حل نخواهد کرد بلکه مهم اینست که با جان ودل به آنها عمل کرده و از حوزه ی نظر وارد حوزه ی عمل شده و ” ساختمان ذهنی ” مان را بر اساس انها شکل دهیم و با ملکه ی ذهن ساختن این مبانی و معانی ، هر لحظه به لحظه ی عمرمان را بر اساس انها تنظیم و وجودمان را با انها تطهیر کنیم ،باشد که راه حق را طی کرده و تکامل هستی را به سر منزل مقصود و برپایی حکومت جهانی عدل برسانیم. ارائه ی راهکار: از آنجا که بر پایه ی یافته های موجود قمت اعظم شخصیت ،ساختمان ذهنی و آگاهی انسان در دوران کودکی شکل می گیرد ، در تربیت کودکان بر اساس این آموزه ها با برگزاری انواع کلاس های دینی و معرفتی متناسب با این دوران ،تهیه ی بسته های فرهنگی اعم از کتاب ،مجله ، نرم افزار ، برنامه های تلویزونی ، کلاس های ورزشی و… اهتمام ورزیم و همه ی نهادها خصوصا فرهنگ و ارشاد اسلامی ، بسیج ، آموزش و پرورش و … می توانند نقش کلیدی در این پروسه ی دینی سازی ومعنوی گرایی داشته باشند.     منابع : 1- آزاد ارمکی ،تقی،نظریه های جامعه شناسی،تهران،انتشارات سروش،1381 2-ابن الحدید، عبد الحمید،شرحی بر نهج البلاغه،قم،انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی،1440ه ق، جلد20 3-الامدی،عبدالواحد بن محمد، غررالحکم ودررالکلم،قم ، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی،1366 4-بابازاده،علی اکبر،مسائل ازدواج وحقوق خانواده،تهران،نشرپایدار،1386 5- ریتزر ،جرج، نظریه های جامعه شناسی در دوران معاصر،ترجمه محسن ثلاثی،تهران ،انشارات علمی،1374 6حرانی،حسن بن شعب،تحف العقول،قم،انتشارات، انتشارات جامعه مدرسین1404 ه ق 7-حسن بن فضل طبرسی ،رضی الدین،مکارم الاخلاق،قم، شریف رضی،1412ه ق 8- شیخ صدوق،فضائل الشیعه ،تهران،انتشارات علمی، 1381 9-عاملی،شیخ حر،وسایل الشیعه،قم،انتشارات موسسه ال البیت،1408 ه ق،جلد5و14 10-علامه مجلسی،بحار الانوار،لبنان،موسسه الوفا یروت،1404ه ق،جلد23و101و103و104 11-کلینی،الکافی،تهران،انتشارات دار الکتب السلامیه،1365،جلد 2و5 12-کوزر،لوئیس،زندگی واندیشه ی بزرگان جامعه شناسی،ترجمه محسن ثلاثی ،تهران،انتشارات علمی1379 13-مجلسی ، محمدتقی ، روضه المتقین ، تهران ، دار الکتب السلامیه ،1388  چاپ دوم،جلد8 14میثمی عراقی، شیخ محمود ، دارالسلام ،  قم ، انتشارات زائر،1389 15-نوری ، محدث ،  مستدرک الوسائل ، قم ، موسسه ال البیت ، 1408ه ق ، 16- قرآن مجید 17نرم افزار نهج البلاغه 18-نرم افزار نهج الفصاحه 19-قانون اساسی سال 1358